Aanschuiven bij ervaringsdeskundigen en wetenschappers in Het Dolhuys

Het Dolhuis, het nationaal museum van de psychiatrie in Haarlem, toont tot 17 maart 2013 de expositie Ik man/vrouw en wie ben jij? Een tentoonstelling over sekse en identiteit, over transgenders en de vage grenzen tussen man en vrouw. Met persoonlijke verhalen, foto’s, video en veel informatie.

Een lange rij tafels met een twintig stoelen vormt het centrum van de m/v-expositie in Het Dolhuys. Je kunt er als bezoeker plaatsnemen. “Aanschuiven bij de ervaringsdeskundigen die hun verhaal doen,” zegt conservator Esther Vossen. “We hopen dat mensen door die persoonlijke verhalen geraakt worden en dat ze nadenken over de mannelijke en vrouwelijke kanten in zichzelf.”

“Bijdragen aan positieve beeldvorming is een van de doelstellingen van het Dolhuys en van deze tentoonstelling”, verklaart Vossen. “Het gaat hier om een brede maatschappelijke problematiek, als je dat woord ‘problematiek’ kunt gebruiken. En er zit ook een psychiatrische component aan. Als mensen dingen bij zichzelf onderdrukken, kunnen ze ziek en ongelukkig worden. En als je anders bent dan het gemiddelde, is het lastig voor de omgeving.” Het Dolhuys wil daar met deze expositie graag verandering in realiseren.  “We willen dat bezoekers beelden en gedachten aangereikt krijgen waarmee ze hun vaststaande ideeën opener kunnen maken.”

Leek

De expositie is de tweede in een reeks van drie waarin Het Dolhuys vooroordelen over bepaalde groepen aanpakt. Ouderen, transgenders, migranten: dat zijn groepen waarbij de psychiatrie eerder om de hoek komt dan bij de gemiddelde mensen. De expositie over de kunst van het ouder worden was een jaar geleden, die over migranten komt volgend jaar. Nu dus transseksualiteit en travestie, een fenomeen waarvan sommige psychiaters lang meenden dat het een geestesziekte was waarvoor je behandeld moest worden.

Ervaringsdeskundigen als Mik van Es vertellen in Het Dolhuys over hun vorm van transgender. Zo vertelt Mik over zijn travestie (foto Wendelien Daan)  

De expositie heeft vier lagen, vertelt Vossen. Wetenschappers nemen stelling vanuit hun vakgebied, bijvoorbeeld de neurologie, genderstudies of antropologie. Dan heb je de ervaringsdeskundigen. Bijvoorbeeld Mik van Es die vertelt over zijn travestie, Moniek Toebosch die zich niet in één hokje wil laten duwen, Mick en Manon, twee genderkinderen die gevolgd werden in het proces van transformatie door fotografe Sarah Wong, en Corinne van Tongerloo, die in 1960 een operatie in Casablanca heeft ondergaan. Vervolgens zijn er de kunstwerken - foto’s, films en gedichten - die vooral willen prikkelen en tot zelfreflectie willen aanzetten.

Goksem en Buse. Een beeld uit een serie over Turkse trans- en homoseksuelen (foto door  Diana Blok voor het project ‘See Through Us’)

Ten slotte is er een zelftest. Kijkt u nu eens naar uzelf? Bent u zorgzaam, bent u ambitieus, bent u handig, bent u emotioneel? Afgaande op deze mannelijke en vrouwelijke stereotypen bent u misschien toch niet zo eenduidig m of v als u dacht. Waar valt u onder?

Veel lezers van Het Continuüm weten dat misschien al en kennen en herkennen waarschijnlijk de verhalen van de ervaringsdeskundigen goed. Maar de doelgroep is breder dan de Continuümlezers en de naar schatting 0,5 procent van de mensen die transgender zijn. Vossen: ”We proberen juist ook de leek erbij te betrekken, met uitleg, bijvoorbeeld de verklarende woordenlijst in het begin van de zaal. Er zijn immers veel vooroordelen. Bijvoorbeeld dat alle transseksuelen ook homoseksueel zijn. Of dat transgender synoniem is van transseksueel. Soms is het nodig om dingen uit te leggen.”

Valentijn

De expositie wordt omringd met een educatief programma voor leerlingen in voortgezet onderwijs. In groepjes van 15 kunnen ze leren over transgender en homoseksualiteit.

En om de paar weken is er een filmvoorstelling. Zo werd zondag 21 oktober Valentijn getoond, een documentaire uit 2007 waarvoor filmmaakster Hetty Nietsch negen jaar lang Valentijn de Hingh volgde. Valentijn is geboren als jongen, maar wordt uiteindelijk een meisje die omringd door haar vriendinnen over de operatie praat. Ze is dan 17, een geslachtsoperatie kan pas vanaf je 18de.

Nietsch is zelf ook naar Het Dolhuys gekomen en ontvangt het applaus van een geroerd publiek. Ja, zegt ze, “zo’n operatie wordt vaak gezien als het slotstuk, de apotheose, of de vervolmaking van het proces van vrouw (of man) worden, maar het er is meer voor nodig dan een operatie om vrouw te zijn. Valentijn was daar al jaren mee bezig.” Volgens de Nederlandse wetgeving is voor een verandering van m/v in je paspoort een operatie nodig. Maar het m/v-gevoel is diverser dan het fysieke element. “Je ziet dat de discussie daarin nu heel langzaam begint.”

Haar ouders gaven Valentijn in elk geval alle ruimte om haar identiteit te vinden en om te zijn wie ze is. “Misschien is dat wel het meest ontroerende van de film”, denkt een kijker. Verbazingwekkend, dat de film die intussen ook in uiteenlopende landen als Thailand en Argentinië is vertoond, zoveel oproept, vindt Nietsch. “Niet alleen bij transgenders. De man-vrouwidentiteit, waarvan verschillen zo sterk benadrukt worden in onze samenleving, raakt blijkbaar bijna iedereen.”

Research

Zo komen we terug bij de expositie. “Je bent wel een jaar bezig met de voorbereiding van zo’n expositie”, zegt Vossen. Research. Nadenken over de vraag waar de grenzen liggen, wat maakt een man een man en een vrouw een vrouw en wat heb je ertussen? “Dat houdt in veel inlezen, deskundigen zoeken, contact maken, belangenorganisaties vragen. En dan komt de fase van mensen uitnodigen en de bijdragen verzorgen.”

Wil je alle verhalen horen, de videobeelden zien, de zelftest doen, het materiaal lezen en misschien ook nog andere afdelingen van Het Dolhuys bezichtigen, dan vliegen de uren voorbij. De expositie loopt nu een aantal weken. Er is veel media-aandacht geweest, zegt Vossen. “Het laat wel zien dat het een onderwerp is dat leeft.” En er komt ook veel publiek naar Het Dolhuys. Mannen, vrouwen en alles wat daartussen zit.

Meer weten? Klik hier.