Andrée van Es opent TranScreen filmfestival in De Balie

Het Food Film Festival, de Roze Filmdagen, Filmisreal, Cinéma Arabe: de filmfestivals zijn niet te tellen. Woensdag opent wethouder Andrée van Es het transgender filmfestival TranScreen, in mediacentrum De Balie. Wat is het nut van alweer een gespecialiseerd filmfestival?

'Bij ons zul je geen medische documentaires over transgenders zien,' zegt Jiro Ghianni, een van de organisatoren van TranScreen. 'De documentaires die je weleens op tv ziet gaan vaak over de transitie van het ene geslacht naar het andere. Dat kan best interessant zijn, maar een transleven bestaat niet alleen uit dat moment. Met TranScreen willen we méér laten zien, andere momenten en aspecten van transgenders dan altijd weer die operatie.' Zo besteedt het festival aandacht aan transgender ouderen, is er een kinderprogramma, opent er een expositie van beeldende kunst en is er een transgender-pornoavond.

'Ook willen we duidelijk maken dat transgender-zijn geen westerse hobby is,' vervolgt Ghianni. 'Daarom hebben we films uit verschillende werelddelen naar Nederland gehaald.' Volgens Ghianni is die diversiteit om twee redenen van belang: 'Voor transgenders is het prettig om eens films te zien waarin ze zich kunnen herkennen, en waarin ze zien dat er verschillende vormen van transgender-zijn bestaan. Daarnaast is het voor niet-transgenders interessant om te zien hoeveel impact gender op je leven kan hebben.'

Per ongeluk

TranScreen vindt plaats in mediacentrum De Balie. Ghianni: 'Met de keuze voor deze min of meer mainstream locatie hopen we een breder publiek aan te spreken.' Meer kleine, gespecialiseerde filmfestivals maken die keuze. Daphna Plaschkes, directeur van het Israelische filmfestival Filmisreal: 'Om juist de reguliere filmliefhebber aan te spreken, kiezen we met Filmisreal in Den Haag en Amsterdam bewust voor de mainstream bioscopen.' Sasja Koetsier, pr‑medewerker van Cinéma Arabe dat momenteel plaatsvindt in diverse bioscopen in Nederland: 'Een festival is een manier om te laten zien dat er wél een publiek is voor bepaalde films. Wij hebben met Cinéma Arabe bijvoorbeeld zowel een specifieke doelgroep als een breder cultureel festivalpubliek, en die combinatie werkt heel goed.'

David Teigeler, fondsenwerver van de Roze Filmdagen, een filmfestival rondom het thema homoseksualiteit, legt uit welk voordeel een divers publiek in de praktijk kan hebben: 'Bij de vorige editie van ons festival stond ik achter de kassa. Kwam Eberhard van der Laan met zijn vrouw naar de film. Hij wist niet dat de hele bioscoop was afgehuurd voor de Roze Filmdagen. Hij heeft toen een film uit het festival bekeken. Op die manier komen mensen tijdens de Roze Filmdagen, vaak per ongeluk, laagdrempelig in aanraking met films over homoseksualiteit.' 

'Kleine gespecialiseerde festivals kunnen emancipatorisch werken,' vindt Patricia Pisters, hoogleraar filmwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. 'Zo'n festival betekent zichtbaarheid naar buiten toe en kan een thema daardoor op de kaart zetten.' Volgens Peter Verstraten, filmwetenschapper aan de Universiteit Leiden, gebeurt dat op twee manieren: 'Er kan een buzz rondom een film van het festival ontstaan, waardoor andere filmhuizen de film ook willen vertonen. De tweede manier is pragmatisch: de banden zijn toch al in Nederland, dus kan je die films net zo goed in meer zalen draaien.'

Niche

Het lijkt alsof er tegenwoordig voor elk onderwerp wel een eigen filmfestival bestaat. Is daar publiek voor? Verstraten denkt van wel: 'Met name de laatste tien jaar zie je steeds meer filmfestivals een eigen niche ontwikkelen. Alsof men in tijden van toenemende digitalisering steeds meer hunkert naar evenementen lijken mensen in een feestelijke setting eerder naar de film te gaan. Zo zijn er mensen die de rest van het jaar nauwelijks een bioscoop bezoeken maar wel naar het Internationaal Film Festival Rotterdam (IFFR) gaan.'

IFFR-woordvoerder Bert-Jan Zoet ziet geen concurrentie in de komst van de kleine filmfestivals. Hij vindt het zelfs goed dat er gespecialiseerde festivals zoals TranScreen bestaan: 'Film is een laagdrempelig medium, je kunt er makkelijk een groot publiek mee bereiken, daarom is film bij uitstek geschikt voor een emancipatiebeweging. Ik denk dat een festival rondom een bepaald thema diepgaander research kan doen dan wij als groter en algemeen festival. Zolang de selectie streng genoeg is, stimuleert dat ook nog eens de productie van goede films.'

Kam Wai Kui organiseerde het eerste officiële Nederlandse TransGender Filmfestival in de Balie in 2001, en heeft dat gedaan tot en met 2009 toen de nieuwe organisatie TranScreen het overnam. In die rol heeft hij als geen ander gevolgd hoe transgender films zich hebben ontwikkeld, en gezien hoe een festival kan bijdragen aan de zichtbaarheid van ‘niche'-films. 'Je ziet dat er steeds meer films over transgenders worden gemaakt. Verschillende van onze films zijn opgepikt door andere festivals en filmhuizen. Het is natuurlijk moeilijk te meten, maar ik denk wel dat elke keer dat we in de media zijn geweest, er wat meer aandacht kwam voor het thema.'

Gay Capital

Een deel van het gemeentelijk budget voor het actieprogramma Amsterdam Gay Capital 2009-2011 is naar TranScreen gegaan. Met dit programma wil de gemeente de stad aantrekkelijk maken als homo- en transvriendelijke hoofdstad, zowel voor inwoners als voor toeristen. Het stadsbestuur heeft ervoor gekozen om TranScreen te subsidiëren omdat het vindt dat transgenders nog een emancipatieslag te maken hebben. 'Transgenders zijn gebaat bij steun van lokale overheden,' zegt een woordvoerder van De Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling (DMO), 'in Nederland en elders in de wereld.Het filmfestival is een goed middel om transmensen zichtbaarder te maken.'

TranScreen wordt woensdag om 19.00 in De Balie geopend door Wethouder Andrée van Es. Ghianni: 'We zijn als organisatie trots dat we het eerste transgender filmfestival ter wereld zijn dat zichtbare overheidssteun krijgt.' Oud-organisator Kui vindt het een goed teken dat de wethouder het festival opent: 'Op 17 mei was het de internationale dag tegen homofobie en transfobie. Toen heeft Hillary Clinton namens de regering-Obama haar steun uitgesproken voor homoseksuelen en transmensen. Als politici op een positieve manier over transgenders praten, brengt dat sociale acceptatie van transgenders een grote stap dichterbij.'

Andrée van Es ziet het festival óók als aanwinst voor haar gemeente: 'Amsterdam is een rijke en gevarieerde stad,' zegt ze. 'Dat kan alleen zo blijven als we discriminatie intensief bestrijden. Amsterdammers zullen moeten leren leven met verschillen om te gaan, want Amsterdam moet een stad zijn die transgenders met trots hun thuis kunnen noemen.'

TranScreen vindt plaats van 1-5 juni in De Balie, Kleine Gartmanplantsoen 10.