Begin deze zomer ging een onderzoek van start over transgenders en seksualiteit. Een gevoelig onderwerp, waar nog te weinig over bekend is. Daar probeert Rutgers WPF verandering in te brengen. Waarom is dat eigenlijk nodig?

Seksualiteit is voor veel transgenderpersonen een onderwerp waar ze liever niet over praten. Dat is niet zo gek, want genderidentiteit en seksualiteit worden nogal eens op één hoop gegooid. Bovendien worden transgenders vaak overladen met veel te nieuwsgierige vragen over hoe ze ‘het’ dan doen in bed. Toch speelt seksualiteit voor de meeste transgenders een rol in hun leven - net als voor ieder ander. En hebben de meeste transgenders, net als cisgenders, behoefte aan informatie over liefde, seks en relaties.[1]

Helaas gaat reguliere informatie over dit onderwerp doorgaans uit van de levens, lichamen en identiteiten van cisgenderpersonen, en biedt daarom niet altijd genoeg herkenning voor transgenders. Seksualiteit hangt immers sterk samen met lichaam en identiteit, en laten dat nou net aspecten zijn die transgenders vaak anders beleven dan veel cisgenders. Transgenderspecifieke informatie en hulpverlening rondom liefde, seks en relaties zijn dan ook nodig.

Onderzoek

Om transgenderspecifieke informatie over liefde, seks en relaties en hulp bij seksuele gezondheidsproblemen te verbeteren, is het belangrijk dat er onderzoek wordt gedaan naar de seksualiteitsbeleving en seksuele gezondheid van transgenders. Dit kan antwoord geven op vragen als: wat komt er op je pad als je transgender bent, als het gaat om liefde, seks en relaties? Hoe pakken transgenders dit aan? Wat gaat er goed, en wat niet? En als er problemen zijn, hoe ernstig zijn die dan? Hoeveel transgenders hebben ermee te maken?

Samen met collega’s houd ik me voor Rutgers WPF bezig met dit soort onderzoek. In 2012 is een verkennend onderzoek uitgevoerd, waarin twaalf transgenders zijn geïnterviewd over hun seksuele levensloop. Dit jaar is het onderzoeksteam bezig met een grootschalig onderzoek waarin zoveel mogelijk transgenders online een vragenlijst invullen over seks en relaties. De vragenlijst ging begin juli online en kan nog tot eind deze maand worden ingevuld. Waar we in het vorige onderzoek de diepte in gingen met persoonlijke interviews, richt dit nieuwe onderzoek zich op de breedte. We willen weten of de resultaten van het vorige onderzoek ook voor een grotere groep transgenders gelden. Ook willen we groepen met elkaar vergelijken, zodat we bijvoorbeeld kunnen nagaan of transgenders (met transitiewens) die vroeg in transitie gaan seksueel beter af zijn dan transgenders (met transitiewens) die laat in transitie gaan.

Een lichaam dat niet ‘klopt’

Uit het verkennende onderzoek van 2012 kwam duidelijk naar voren dat transgender-zijn op allerlei manieren impact kan hebben op seksualiteitsbeleving en seksuele gezondheid. Zo hebben veel transgenders te maken met wat vaak genderdysfore gevoelens worden genoemd: het gevoel dat lijf en/of hun (door de buitenwereld verwachte) genderrol niet ‘klopt’ met hoe iemand zich voelt. Deze genderdysfore gevoelens uiten zich niet alleen in niet-seksuele situaties, maar ook, of juist, tijdens seks.

Hoe dat gebeurt, verschilt van persoon tot persoon. Voor de één voelt seks mechanisch en instrumenteel, een ander heeft zo’n afkeer van zijn geslachtsdelen dat seks voor hem altijd als geweld aanvoelt, en weer een ander spreekt over een ‘dubbel gevoel’:

“Het bleef bij mij altijd: ik word aangeraakt op een plek en aan de ene kant voelt dat heel plezierig. Maar aan de andere kant wil ik helemaal niet dat het plezierig voelt, want dat associeerde ik met een orgaan dat ik daar eigenlijk niet wilde hebben. Dat maakte het zo vreselijk dubbel.” (transman, 40)[2]

Er zijn ook transgenders die minder of helemaal geen last hebben van dit gevoel. En ook de manier waarop men ermee omgaat, verschilt sterk: de één heeft liever (tijdelijk) geen seks, de ander gebruikt een hulpmiddel zoals een penisprothese, en weer een ander concentreert zich op het seksuele gevoel in plaats van op belemmerende gedachtes:

“Je moet in zo’n staat van rust zijn dat je gewoon alles kan loslaten. Dat je je niet concentreert op het genitaal dat je hebt, maar gewoon puur op het gevoel. Dat vergt echt oefening.” (genderdysfoor meisje, 19)

Veel deelnemers aan het onderzoek gaven aan dat hun seksuele levensloop en seksuele ontwikkeling anders verliepen dan die van cisgenders om hen heen. Ze vertelden over het ‘overslaan’ van de puberteit, en over euforische gevoelens bij het (her)ontdekken van seksualiteit na de transitie:

“Voor mij is seksualiteit nu onderdeel van mijn leven geworden. Het is iets wat er nu bij hoort. Bij het lijf wat ik heb, bij de persoon die ik ben. Terwijl het vroeger meer iets was, wat voor mij niet was weggelegd. ... Het was een soort mysterieus iets waar andere mensen blijkbaar plezier aan beleefden, en wat voor mij meer een te grote confrontatie was met alles wat ik niet wilde zijn en met wat ik niet wilde hebben en niet wilde voelen. Dus daarmee was het iets wat totaal buiten mij plaatsvond.” (transman, 45)

Alle deelnemers aan dit onderzoek die een transitie doormaakten, waren na deze transitie (veel) tevredener over hun seksualiteitsbeleving dan ervoor. Toch kunnen transgenders ook na een transitie nog steeds trans-specifieke vragen of problemen hebben rondom relaties en seksualiteit. Zo gaven deelnemers aan dat hormonale veranderingen of operatieresultaten soms tegenvielen, en dat het moeilijk kan zijn om met (de angst voor) afwijzing vanwege het transgender-zijn om te gaan.

De onderzoeksresultaten uit 2012 zijn besproken door een groep deskundigen uit het transgenderveld, en kunnen de komende jaren worden gebruikt om informatiemateriaal voor transgenders op te baseren. Rutgers WPF ontwikkelde samen met Soa Aids Nederland bijvoorbeeld al informatiemateriaal voor jongeren op de website www.sense.info/transgender. De resultaten van het onderzoek zijn na te lezen in het online onderzoeksrapport Een dubbel gevoel.

Een transgender-proof vragenlijst

Voortbordurend op thema’s uit “Een dubbel gevoel” gaat de online vragenlijst in op onderwerpen als genderidentiteit, lichaamsbeleving, seksuele voorkeur, seksuele beleving, relationele tevredenheid en seksueel gedrag. Ook wordt gevraagd naar seksuele gezondheidsproblemen, zoals problemen met seksueel verlangen en orgasme, hiv en soa en het meemaken van seksueel geweld.

De vragen zijn voor een groot deel gebaseerd op de driejaarlijkse Monitor Seksuele Gezondheid van Rutgers WPF. We hebben ernaar gestreefd dat alle transgenders, ongeacht genderidentiteit of lichamelijke situatie, de vragen goed in kunnen vullen. Diverse transgenderorganisaties hebben ons hierbij geholpen. Mocht er desondanks een vervelende of foutieve vraag in voorkomen, dan horen we dit graag!

Het onderzoek maakt deel uit van een breder onderzoek onder LHBT’s (lesbische vrouwen, homoseksuele mannen, biseksuelen en transgenders) in Nederland. De vragenlijst voor cisgender LHB’s werd al eerder uitgezet. Transgenders van alle seksuele voorkeuren worden opgeroepen om mee te doen aan de vragenlijst voor transgenders. Hierin worden dezelfde thema’s behandeld als in de vragenlijst voor LHB’s, maar dit wordt aangevuld met transgender-specifieke thema’s.

Meedoen

Veel transgenders hebben de vragenlijst al ingevuld. Jouw deelname is echter nog steeds welkom! Tot eind augustus kun je de vragenlijst nog invullen via de link www.rutgerswpf.nl/spreekjeuit. Ken je andere transgenders? Deel dan de link www.rutgerswpf.nl/spreekjeuit en vraag hen om ook mee te doen.

Voor wie is de vragenlijst bedoeld? Iedereen boven de 16 die zich niet (helemaal of alleen) identificeert met zijn/haar/zhaar geboortegeslacht of die een transitie heeft doorgemaakt, kan de vragenlijst invullen. Of je nu man of vrouw met een transgenderverleden bent, transgenderist, deeltijdvrouw, genderqueer, zoekende of als je niet in een hokje past. En of je nu wel of niet een relatie hebt, seksueel actief bent of seksualiteit belangrijk vindt. Met jouw hulp zorgen we ervoor dat er informatie en hulp op maat komt!

Heb je een vraag of opmerking over dit onderzoek? Dan horen we dat graag! Stuur een mail naar .

www.rutgerswpf.nl/spreekjeuit

 Tamar Doorduin is onderzoeker en interventiebij Rutgers WPF en is in haar vrije tijd ook redacteur van het Continuüm. Dit artikel schreef ze in naam van Rutgers WPF.

(Afbeeldingen zijn stills uit resp. de films Romeos, Boys don’t cry, She-male snails en Laurence Anyways.)