In memoriam
Bij het overlijden van Foekje Dillema
Foekje Dillema heeft haar records terug. De Friese atlete werd op 13 juli 1950 geschorst voor het leven nadat bij een sekse-test was 'vastgesteld' dat zij een man was. Haar echte fout was dat zij sneller liep dan Fanny Blankers-Koen, zegt het NOC*NSF in haar overlijdensbericht. Met de teruggave van haar records wordt Dillema postuum gerehabiliteerd als atlete en als vrouw. De westerse sportbonden hebben de seksetest inmiddels afgeschaft. Elders is hij nog steeds van kracht. Een atlete die vorig jaar bij de Asian Games haar medailes verloor na een seksetest, deed kort daarna een zelfmoordpoging.
Foekje Dillema in 1950
Foekje Dillema is woensdag vijf december overleden. In 1949 liep zij een nieuw Nederlands record hardlopen. De toenmalige vedette Fanny Blankers-Koen durfde niet te lopen tegen 'die vent'. Zij ging iedere wedstrijd met Dillema uit de weg. Het NOC*NSF schrijft dat 'naar verluidt Jan Blankers, de invloedrijke man en trainer van Fanny, niet zat te wachten op een rivaal van dit kaliber.' Hij zwengelde de geslachtscontrole aan. Het NRC Handelsblad van 7 december schrijft dat Jan Blankers ook de hand had in de uitkomst van de toenmalige geslachtstest. 'Het is een zwarte bladzijde in de historie van de atletiekunie', zegt archivaris Chris Konings van dezelfde unie. Voor veel rivales was Foekje nu een 'manwijf', schreef het NOC*NSF in haar overlijdensbericht, dat nu vervangen is door het bericht van Foekje's eerherstel.
Foekje kreeg de uitslag van de test te horen op weg naar een wedstrijd in Frankrijk, met de opdracht om rechtsomkeert te maken. Haar Nederlands record hardlopen werd ongeldig verklaard. De trotse Dillema is nooit meer teruggekeerd in de atletiek. Hoe het echt zat met haar biologische geslacht is nooit uitgezocht. Ze heeft zich er ook nooit meer over uitgelaten. Foekje is gaan werken als gymnastieklerares en was, zeggen haar nabestaanden, een bijzonder lieve vrouw.
Verbannen
Tot op de dag van vandaag worden sporters met ambigue geslachtskenmerken en chromosoomafwijkingen verbannen uit hun sport. Zo werd vorig jaar in India de atlete Santhi Sounddarajan een zilveren medaille ontnomen, die ze bij de Asian Games veroverde. De bonden diskwalificeerden haar nadat zij een geslachtstest had ondergaan. Volgens Agence France Press ondernam zij in september van dit jaar een zelfmoordpoging. Santhi heeft zich teruggetrokken uit de atletiek.
De westerse sportbonden hebben sinds de Olympische Spelen in Atlanta in 1996 hun houding herzien. De Women’s Sports Foundation schrijft dat er – tot de Olympische Spelen van Sydney – bij iedere Olympische Spelen wel een aantal dames met AIS werden ontdekt. Dat zijn vrouwen met XY-chromosomen die ongevoelig zijn voor mannelijke hormonen. Zo werden in Atlanta onder de 3500 vrouwelijke sporters zeven vrouwen met AIS gevonden. Zij waren de eerste AIS-vrouwen die niet geschorst werden. Tot die tijd werd interseksuele vrouwen gevraagd van het toneel te verdwijnen met een voorgewende blessure. In 1999 besloot de IOC om te stoppen met het testen van iedere vrouw. Er wordt nu alleen nog op individuele basis getoetst, als men denkt dat de deelneemster in werkelijkheid een man is. Transseksuele sporters worden twee jaar na een geslachtsveranderende operatie toegelaten tot de competitie. Deze IOC richtlijn stamt uit de tijd van de transseksuele tennisster Renee Richards.
Gay Games
In ons eigen land was de schorsing van pre-operatieve transseksuele deelnemers tijdens de Amsterdamse Gay Games in 1998 een blunder van jewelste. Ook de deelname van post-operatieve transseksuele sporters roept wel protesten op bij rivalen. Dat bleek uit het 'relletje' in september 2007 rond de transseksuele wielrenster Natalie van Gogh, dat overigens goed voor haar afliep nadat de wielerbond haar licentie bevestigde.
Het is niet zeker of Foekje Dillema ook een vorm van interseksualiteit had. Buren en dorpsgenoten spreken niet alleen over een mannelijke gestalte, maar bijvoorbeeld ook over baardgroei. Voor Foekje zelf was dat geen reden om te twijfelen aan haar vrouwelijkheid. Het feit dat zij nooit op de zaak heeft willen terugkomen geeft aan dat – mocht zij interseksueel zijn geweest – dit weinig heeft te maken met haar genderidentiteit. Dat een rivale haar mannelijke trekken heeft gebruikt om haar als sporter te diskwalificeren, heeft haar als vrouw niet gebroken.
Foekje Dillema in 1950
Foekje Dillema is woensdag vijf december overleden. In 1949 liep zij een nieuw Nederlands record hardlopen. De toenmalige vedette Fanny Blankers-Koen durfde niet te lopen tegen 'die vent'. Zij ging iedere wedstrijd met Dillema uit de weg. Het NOC*NSF schrijft dat 'naar verluidt Jan Blankers, de invloedrijke man en trainer van Fanny, niet zat te wachten op een rivaal van dit kaliber.' Hij zwengelde de geslachtscontrole aan. Het NRC Handelsblad van 7 december schrijft dat Jan Blankers ook de hand had in de uitkomst van de toenmalige geslachtstest. 'Het is een zwarte bladzijde in de historie van de atletiekunie', zegt archivaris Chris Konings van dezelfde unie. Voor veel rivales was Foekje nu een 'manwijf', schreef het NOC*NSF in haar overlijdensbericht, dat nu vervangen is door het bericht van Foekje's eerherstel.
Foekje kreeg de uitslag van de test te horen op weg naar een wedstrijd in Frankrijk, met de opdracht om rechtsomkeert te maken. Haar Nederlands record hardlopen werd ongeldig verklaard. De trotse Dillema is nooit meer teruggekeerd in de atletiek. Hoe het echt zat met haar biologische geslacht is nooit uitgezocht. Ze heeft zich er ook nooit meer over uitgelaten. Foekje is gaan werken als gymnastieklerares en was, zeggen haar nabestaanden, een bijzonder lieve vrouw.
Verbannen
Tot op de dag van vandaag worden sporters met ambigue geslachtskenmerken en chromosoomafwijkingen verbannen uit hun sport. Zo werd vorig jaar in India de atlete Santhi Sounddarajan een zilveren medaille ontnomen, die ze bij de Asian Games veroverde. De bonden diskwalificeerden haar nadat zij een geslachtstest had ondergaan. Volgens Agence France Press ondernam zij in september van dit jaar een zelfmoordpoging. Santhi heeft zich teruggetrokken uit de atletiek.
De westerse sportbonden hebben sinds de Olympische Spelen in Atlanta in 1996 hun houding herzien. De Women’s Sports Foundation schrijft dat er – tot de Olympische Spelen van Sydney – bij iedere Olympische Spelen wel een aantal dames met AIS werden ontdekt. Dat zijn vrouwen met XY-chromosomen die ongevoelig zijn voor mannelijke hormonen. Zo werden in Atlanta onder de 3500 vrouwelijke sporters zeven vrouwen met AIS gevonden. Zij waren de eerste AIS-vrouwen die niet geschorst werden. Tot die tijd werd interseksuele vrouwen gevraagd van het toneel te verdwijnen met een voorgewende blessure. In 1999 besloot de IOC om te stoppen met het testen van iedere vrouw. Er wordt nu alleen nog op individuele basis getoetst, als men denkt dat de deelneemster in werkelijkheid een man is. Transseksuele sporters worden twee jaar na een geslachtsveranderende operatie toegelaten tot de competitie. Deze IOC richtlijn stamt uit de tijd van de transseksuele tennisster Renee Richards.
Gay Games
In ons eigen land was de schorsing van pre-operatieve transseksuele deelnemers tijdens de Amsterdamse Gay Games in 1998 een blunder van jewelste. Ook de deelname van post-operatieve transseksuele sporters roept wel protesten op bij rivalen. Dat bleek uit het 'relletje' in september 2007 rond de transseksuele wielrenster Natalie van Gogh, dat overigens goed voor haar afliep nadat de wielerbond haar licentie bevestigde.
Het is niet zeker of Foekje Dillema ook een vorm van interseksualiteit had. Buren en dorpsgenoten spreken niet alleen over een mannelijke gestalte, maar bijvoorbeeld ook over baardgroei. Voor Foekje zelf was dat geen reden om te twijfelen aan haar vrouwelijkheid. Het feit dat zij nooit op de zaak heeft willen terugkomen geeft aan dat – mocht zij interseksueel zijn geweest – dit weinig heeft te maken met haar genderidentiteit. Dat een rivale haar mannelijke trekken heeft gebruikt om haar als sporter te diskwalificeren, heeft haar als vrouw niet gebroken.
