Cherchez la femme - travestie als fenomeen

Het in het najaar van 1996 verschenen boek Cherchez la femme van Marjolein Rotsteeg belicht blijkens de ondertitel travestie als fenomeen. Inderdaad: het gaat over travestie. Maar het gaat ook over transseksualiteit en over het gebied hiertussen en -buiten. Naast travestie in het theater en streng gereglementeerde travestie in de huiskamer, komen er ook mensen aan het woord die het in de eerste plaats hebben over hun genderidentiteit. Daarmee is het een heel divers boek geworden. Want wat heeft de schrijver Andreas Burnier / Catherina I. Dessaur - over onder meer het spanningsveld tussen een vrouwelijk lichaam en een mannelijke inborst - gemeen met de cabaretière Dolly Bellefleur / Ruud Douma - die voor travestie koos omdat het op haar weg kwam ('het had evengoed een gorilla kunnen zijn')?

 

Cherchez la femme is een gemakkelijk boek omdat het, naast korte historische beschouwingen, grotendeels bestaat uit vlot leesbare vraaggesprekken. Tegelijkertijd is het ook een aangrijpend boek, dat vragen oproept over het hoe en waarom van gedrag en gevoelens, vragen waarmee de lezer blijft zitten omdat ze door de auteur zelf niet worden beantwoord.

Is Cherchez la femme eigenlijk wel een boek over travestie? Na lezing van het eerste en omvangrijkste hoofdstuk, dat volledig handelt over de theatrale travestieten, luidt het antwoord onomwonden ja. Na lezing van hoofdstuk twee, over (biologische) mannen die vanuit een innerlijke behoefte 'aan travestie doen', komt dat ja er echter al aarzelender uit: het gaat over zoveel méér, bijvoorbeeld over transseksualiteit en over onderdrukking van gevoelens.
Na hoofdstuk drie, door de auteur zelf samengevat als een serie portretten van "travestiete, androgyne, intergeslachtelijke en transseksuele (biologische) vrouwen", is het een ja en nee tegelijk geworden. Het gaat in hoofdstuk twee en drie steeds meer over mensen die zich, soms tegen de klippen op, vragen stellen over hun genderidentiteit.
In feite word je, zonder dat dit zo wordt benoemd, als lezer meegenomen op de weg die de auteur zelf heeft doorgemaakt. In 1994, na enkele interviews met Nicky Nicole, begon zij zichzelf vragen te stellen: "Travestie een hype? Hoezo?". Tijdens het werken aan Cherchez la femme zag ze dat de scheiding tussen travestie en transseksualiteit niet te handhaven was, dat er een heel groot tussengebied bestond, dat de begrippen man en vrouw uitersten zijn op een glijdende schaal.
Wat mij betreft had meer benadrukt mogen worden dat de show-travestie het startpunt van een ontdekkingsreis was. Het boek is het waard. Echt jammer vind ik het, dat uiterlijk en presentatie zo sterk leunen op deze show-travestie. Om commercile redenen zal het wel moeten, maar het wekt gemakkelijk eenzijdige verwachtingen. Overigens is het prachtig dat die andere 'groepen' nu eens niet in de probleem-hoek maar dicht bij glamour en durf worden gesitueerd.


Waarom is de samenleving zo dol op de trava's geworden dat Dolly Bellefleur inmiddels tot bij de hengelsportvereniging een optreden verzorgt? Is de blik op het spel met de rollen voor brede groepen aantrekkelijk? Is het de durf van die extravagante types? Is het een verborgen verlangen? Wellicht is het dit alles, en is het alleen nu zo'n hype geworden omdat alles in deze tijd massaal kan worden. Alles wat vroeger ook bestond, zoals de travestie in achterafstraatjes van de grote steden of chique nachtclubs. Daisy Dynamite (acteur/zanger Hans van den Hoek) vertelt hoe voor de oorlog alle Berlijnse nachtclubs haar contracteerden. Totdat de nazi's een eind aan de travestieshows maakten. "Bij een inval in de Eldorado moesten alle travestieten naar buiten komen. Ze werden ter plekke neergeschoten."
Er is geen hoofdstuk showboys. Marjolein Rot-steeg motiveert dit door te wijzen op het ontbreken van een traditie in de vrouw-naar-man-travestie als theatraal middel. Eerder lijkt het me te motiveren door het feit dat het, anders dan bij de showgirls, géén hype is. Zou er nou echt geen prachtig hoofdstuk te maken zijn geweest, alleen al met de door haar genoemde vrouwen, waaronder Liza Minelli, Marlène Dietrich, Peter Pan, het Takarazuka-theater, Jenny Arean en Adèle Bloemendaal...


In het hoofdstuk En femme komen (biologische) mannen aan het woord. Ineens duiken we volop in de problemen: meermalen gaat het over de strenge regels betreffende travestie in het huiselijk leven, onder het motto: als je dat niet doet is het einde zoek... Oftewel: de partner of ouder kan het niet aan. Sommige verhalen zijn ten hemel schreiend, zoals de levensgeschiedenis van Thea, die zich laat opereren zonder dat zijn/haar vrouw er van afweet.
Maar er is ook het verhaal van Renate Stoute (zie Het Continuüm nr.1), die uitkomt voor de angst die ze had om te zijn wie ze was. Ze is nu hard op weg om 'ook in biologisch opzicht een vrouw te worden'.
En wat te zeggen van het prachtige verhaal van Joep (25). Je zou kunnen zeggen dat je hier leest over een geëmancipeerde travestiet. Maar juist door de emancipatie lijkt het etiketje travestie ineens niet veel meer voor te stellen. Hij is helemaal into house, en gaat soms verkleed als Denise uit. Leert hij een meisje kennen, dan vertelt hij haar van zijn travestie. "Is het een reden voor haar om af te haken, dan is het maar zo", zegt hij.


Ook in het hoofdstuk Cherchez l'homme, gewijd aan (biologische) vrouwen, vinden we prachtige verhalen van mensen die, ondanks ingewikkelde gender-vragen, veel van het leven maken en daar trots op zijn.
Zo is er het verhaal van Rita, die tot dertien jaar terug niets liever wilde dan man zijn. Ze bezocht T&T-avonden en ontdekte dat het spelen met rollen en identiteiten lucht geeft. Nu zegt ze: "Maar niemand houdt zo'n sterke scheiding tussen mannelijk en vrouwelijk in stand als een travestiet." En transseksualiteit? Ze ging niet naar het genderteam om zich te laten ombouwen: "Als mijn borsten eraf zijn, word ik geen andere persoon. Een man wordt ik nooit..." Ze ontdekt dat ze niet zozeer een man wil zijn alswel niet alleen maar een vrouw. "Wat overblijft is doen zoals je bent."

Voor elk wat wils... Na de interviews volgt er nog een hoofdstuk doe-het-zelf-travestie, met praktische tips, een adressengidsje met winkels en bedrijven en een zeer uitgebreide lijst met contactadressen, literatuur, film, enz.
De enige wanklank in dit boek is, dat Marjolein Rotsteeg haar werk meermalen dit boekje noemt. Zo'n boek is geen verkleinwoord waard.


Marjolein Rotsteeg: Cherchez la femme - travestie als fenomeen.
Vassalucci, Amsterdam, 1996. 255 blz., Fl 29,90