Tijdlijn: 1882
De eerste transseksuelen aan het woord
Vaak wordt Christine Jorgensen genoemd als eerste transseksueel die een heel transitietraject onderneemt en erover vertelt. Dat mag u nu vergeten. Lang voor de tweede wereldoorlog al hebben succesvolle transseksuelen hun verhaal wereldkundig gemaakt. En toch heeft transgender haar imago als 'nieuw' niet verloren. Waarom niet?
In 1882 ondergaat Herman Karl een genitale operatie om vervolgens zijn naam en geslacht te laten wijzingen. Hij wordt geboren als Sophia Hedwig maar verder weten we niets van hem. We weten niet hoe hij zijn transitie beleefde of waaruit zijn medische behandeling heeft bestaan. We weten zelfs niet of hij transseksueel of interseksueel was. Karl verdwijnt in de mist van de tijd.
In 1886 horen we voor het eerst de eigen stem van een aantal transgenders, in het boek de 'Psychopathia Sexualis'. De schrijver, seksuoloog Richard von Kraft-Ebbing, kiest een Latijnse naam voor zijn boek om te voorkomen dat leken nieuwsgierig worden. Toch wordt zijn boek een bestseller. Het geheim van het ongewenste succes is dat Kraft-Ebbing zijn cliënten uitgebreid aan het woord laat over hun seksuele verlangens en praktijken. Daardoor wordt zijn boek veel prikkelender dan hij wenst! Het wordt het Kinsey-rapport van de 19de eeuw.
Het langste verhaal van een transgender in de 'Psychopathia Sexualis' wordt geschreven door een Hongaar die zijn transgender gevoelens heel sterk lichamelijk ervaart. Zelf een dokter, schrijft de Hongaar: "Ik voel me als een vrouw in een mannelijk lichaam, en zelfs als ik de mannelijke vorm voel, dan altijd met een vrouwelijk gevoel. Zo voel ik, bijvoorbeeld, de penis als een clitoris; de plasbuis als ingang van de vagina... het scrotum als de labia majora. Kortom, altijd voel ik de vulva.". De arts fantaseert ook over een geslachtsoperatie. Als die mogelijk zou zijn, schrijft hij: "zou ik niet terugdeinzen voor het mes".
Mr. N.O. Body
Het zou nog twintig jaar duren voordat, in 1907, de eerste transgender een volledige transitie doormaakt en die geheel beschrijft. Deze schrijver doet dit onder het pseudonym N.O. Body. Zijn echte naam is Karl M. Baer en zijn co-auteur is Magnus Hirschfeld. Samen publiceren zij 'Aus eines Mannes Madchenjahren' (Uit de meisjesjaren van een man). Om de privacy van Baer te beschermen is het verhaal deels fictief.
Een herdruk van ‘Aus eines Mannes Madchenjahren' door N.O.Body
Karl Baer wordt geboren als Martha Baer. Zij studeert sociologie in Hamburg en wordt een ondernemende publicist en activist. Ze verwerft brede bekendheid in Duitsland en Oost-Europa vanwege haar acties tegen vrouwenhandel voor de Joodse welzijnsorganisatie B'nai Brith. Daar vallen ook haar ‘mannelijke' assertieve en strijdvaardige houding op. Bovendien leert zij daar ook haar geliefde Beile Halpern kennen.
Martha Baer reist veel, kleedt zich als man en neemt vanaf dat moment zijn mannelijke persona Karl aan. Bij een ziekenhuisbezoek in Berlijn worden zijn vrouwelijke geslachtsdelen ontdekt. Dat leidt er mede toe dat hij Hirschfeld ontmoet, die in 1906 een aantal opeenvolgende geslachtsoperaties voor hem mogelijk maakt. Na zijn operaties wordt de volgende tekst in de kantlijn van zijn geboorteakte toegevoegd: "Das nebenbezeichnete Kind Baer ist mannlichen Geschlechts und hat anstatt des Vornahmens Martha den Vornahmen Karl enthalten. Eingetragen auf Grund Anordnung furstlichen Amtsgericht Arolsen vom 08 Januar 1907."
Na de aanpassing van zijn geboorteakte trouwt Baer met Beile Halpern. Baer's verhaal wordt uitgegeven in een aantal talen. In 1919 wordt zijn boek verfilmd. Hij wordt directeur van de afdeling van B'nai B'rith in Berlijn en een steunpilaar van het Joodse gemeenschapsleven. In 1933 wordt Hirschfeld's instituut opgeheven en zijn bibliotheek verbrand door de nazi's. In 1938 wordt de loge van B'nai B'rith in Berlijn door de nazi's opgeheven. De Sicherheitsdienst neemt het gebouw aan de Schöneberger Kleiststraße, waar Baer werkt, in. In 1942 krijgt Baer toestemming van de nazi's om naar Palestina te vluchten. Daar werkt hij als boekhouder tot hij in 1950 blind wordt. Hij overlijdt in 1956 en wordt in Tel Aviv begraven onder de naam Karl Meir Baer. Er is eigenlijk niets bekend over zijn laatste levensjaren. Op film kunnen we hem ook niet meer zien. Alle kopieën van zijn film zijn vernietigd in de nazi-periode.Ook bij Baer is niet helemaal duidelijk of hij nu transgender of interseksueel is. Duidelijk is wel dat Baer's boek een belangrijke inspiratie was voor de arts en romanschrijver Alan Lucille Hart, die in 1916 als eerste bekende Amerikaanse 'vrouw naar man' transseksueel, een geheel medisch traject doorloopt. Zijn behandelend arts Dr. Joshua Gilbert van de University of Oregon, heeft zijn geval uitgebreid beschreven. Na zijn operaties en officiele geslachtswijziging zet Hart in 1919 een praktijk op in Oregon. Hij vertrekt een jaar later samen met zijn vrouw, nadat een collega arts bekend maakt dat Hart vroeger een vrouw was. Hart werkt een aantal jaren als rondreizend arts in Montana, en kan pas in 1921 weer een goede positie verwerven in een sanatorium in Albuquerque, New Mexico. De verhuizingen, de financiële zorgen en de geheimhouding rondom zijn verleden leiden tot een scheiding van zijn echtgenote in 1921. In 1925 trouwt Hart de vrouw die tot het einde van zijn leven, in 1962, bij hem zou blijven. Uiteindelijk wordt Hart een van Amerika's meest vooraanstaande tuberculose specialisten. Dat niet alleen: hij schrijft ook bestsellers, waarin homoseksuele artsen en patienten voorkomen. Hij heeft echter geen woord geschreven over zijn transitieproces.
De eeuwige ‘nieuwheid' van transgender
Na Baer en Hart hebben veel andere transseksuelen voor de tweede wereldoorlog een gehele transitie ondergaan, zowel in Europa als in de Verenigde Staten. Sommige van hen, zoals Lili Elbe, hebben hun verhaal ook in brede kring gepubliceerd. In medische kring zijn meerdere artikelen verschenen over hoe sekseveranderende operaties kunnen worden uitgevoerd.
Dat roept de vraag op waarom steeds weer het idee lijkt te ontstaan dat transgenders een nieuw verschijnsel zijn. Waarom ontstaat er in de jaren vijftig zo'n consternatie als Christine Jorgensen in Kopenhagen een genitale operatie ondergaat? Waarom ontstaat in de jaren tachtig een soortgelijke hype in Nederland als hier het genderteam gevestigd wordt? Waar komt de eeuwige ‘nieuwheid' van de transgender vandaan?
We kunnen dezelfde vraag ook anders stellen. Hoe komt het dat transseksuelen steeds weer opnieuw worden vergeten? Voor een deel komt dat, zoals we bij Alan Hart zien, omdat veel transgenders hun verleden verbergen. Wie als man gezien wil worden, gaat niet links en rechts rondbazuinen dat hij ooit vrouw is geweest. Bovendien wil je ook nog een keer, zoals Hart, een beroep uit kunnen oefenen.
Dat verklaart echter nog niet de spectaculaire reactie op Christine Jorgensen: de eerste Amerikaanse transgender vrouw die van haar eigen bestaan als transvrouw een punt maakte. Zij spendeerde het grootste deel van haar leven als vrouw aan educatie, aan rondreizen langs Amerikaanse universiteiten om het nieuws te vertellen dat transseksuelen bestaan en niet zielig zijn. Jorgensen stelde met haar coming out het Amerikaanse publiek in staat om vragen te stellen, te debatteren en om oude zekerheden los te laten. Een van de zekerheden die Jorgensen onderuit haalde, was dat iemand die aan zijn of haar gender twijfelde wel ziek zou moeten zijn. Met haar persoon liet Jorgensen zien dat dit niet zo was. Daarmee heeft zij aangetoond dat een persoonlijke ontmoeting en persoonlijk activisme vaak meer vermag dan een egodocument, zoals een boek of een film. Misschien is dat wel haar belangrijkste erfenis.
De serie 'Tijdlijn' volgt de beeldvorming in de wetenschap van transgender(s) door de tijd heen, haar invloed op de behandeling en het zelfbeeld van transgenders, en de emancipatie van transgenders in de maatschappij. Suggesties voor onderwerpen zijn van harte welkom.
