Debuut van David Nolens: Vrint (boekrecensie)

Behalve het veelbesproken Middlesex van Jeffrey Eugenides verscheen in het najaar van 2002 nog een roman met een hermafrodiet in de hoofdrol: Vrint, van de Vlaamse schrijver David Nolens (1973). Dit debuut bleef in de pers zo goed als onopgemerkt. Toch is het boek de moeite waard. Het verhaal over de hermafrodiete en kunstmatige Vrint grijpt terug op een eeuwenoude traditie 'golemverhalen' en laat zich niet alleen lezen als wonderlijk sprookje, maar ook als maatschappijkritiek.

De debuutroman van David Nolens is gebaseerd op een joodse legende: de legende van de golem. Volgens die legende maakte rabbi Löw - een historische middeleeuwse figuur - een wezen van leem, een golem, om de joodse inwoners van Praag te beschermen en, in sommige versies, te helpen met hun werk. Hij wekte zijn schepsel tot leven door hem een briefje met de onuitspreekbare naam van God onder de tong te leggen.
Iedere vrijdagavond verwijderde hij het briefje, zodat ook de golem op sabbat de voorgeschreven rust in acht kon nemen. Toen rabbi Löw op een kwade vrijdagavond vergat het briefje uit de monde van de golem te verwijderen, ontstak de golem in woede. Hij dreigde mensen en huizen kort en klein te slaan. De rabbi wist zich op de golem te storten en het papiertje uit zijn mond te rukken. De golem overleefde het voorval niet; zonder het papiertje zakte hij als een vormeloze klomp leem ineen.
Er bestaat een lange traditie van golemverhalen. De golem, en soms de schepper van de golem, wordt in veel van die verhalen als metafoor gebruikt om, bijvoorbeeld, de moderne mens en zijn maatschappij ter discussie te stellen.

Nolens' roman is een verhaal over een hermafrodiete golem: Vrint. De schepper van Vrint is een oude man, Troerak Greudim. Hij geeft zijn schepsel de borsten van een meisje en de penis van een onvolwassen jongen en noemt het tweeslachtige wezen Vrint. Hij wekt Vrint tot leven door een capsule met een raadselachtige formule in haar anus te duwen, en Vrint wordt Vrint wanneer hij onder haar tong een papiertje legt waarop haar eigen naam geschreven staat.
Vrint is slaaf, leerling en seksspeeltje van Troerak. Als Troerak haar heeft leren lezen, maakt ze door de boeken die ze leest kennis met de buitenwereld en met begrippen als man en vrouw. Troerak leert haar dat ze man noch vrouw is: "Jij bent meer dan de man of de vrouw. (¦) Je bent bijzonder en niet afwijkend. Je bent het mooiste dat me ooit is overkomen. Ik heb van je gemaakt wat honderden mensen zich hebben verbeeld en gedroomd."
Als Vrint een jaar oud is, is ze Troerak ontgroeid en wil ze haar vleugels uitslaan. Ze heeft het huis van haar schepper nog nooit verlaten en wil de buitenwereld verkennen. Troerak laat haar het papiertje met haar naam erop inslikken en constateert dat Vrint nu van zichzelf is: "De draad die hem met haar verbond, had hij niet meer in handen." Vrint betrekt een hotelkamer in de stad.
Haar enige bezit is haar lichaam en dat biedt ze iedereen aan die op haar pad komt. En bijna iedereen die ze tegenkomt, man of vrouw, raakt door haar gefascineerd en laat zich graag door haar verleiden. Vrint blijft onder alle aandacht onaangedaan.

Om haar heen ontstaat vriendenclubjes, Vrintschappen, van mensen die met haar het bed gedeeld hebben en door deze allesovertreffende ervaring worden samengebonden. Vrint zelf wordt verliefd op een ongecompliceerde havenarbeider die haar aanvankelijk wil verkrachten. Ze noemt hem Reus. Hij zegt zijn baan in de haven op en stelt zijn leven in dienst van Vrint. Ze vertelt hem over de capsule in haar achterste. Ze ontdekken het ultieme genot: tijdens het liefdesspel de capsule uit Vrints anus verwijderen en hem er net voor Vrints lichaam volledig tot klei is weergekeerd, in terugstoppen. Het wordt haar ondergang. Haar lichaam brokkelt letterlijk af.
Troerak ondertussen beschouwt zijn project met Vrint als een mislukking: "Hij dacht met spijt en wrok aan haar. Voorzichtig kauwde hij het woord 'mislukt'. Ze was niet geworden wat hij had gehoopt. Misschien had hij haar te veel meegegeven." Hij maakt zes nieuwe beelden, die in lichaam het spiegelbeeld van Vrint zijn: geen borsten, geen geslacht. Deze beelden plaatst hij her en der in de stad. Hij blaast ze dus geen leven in. Deze beelden hebben op eenieder die ze ziet een verpletterende uitwerking. Stadsbewoners gaan de beelden aanbidden. Als Vrint een van deze beelden ziet, raakt ze buiten zinnen en vernietigt ze het.
Uiteindelijk, als ze een hand en een halve voet mist en ernstig verzwakt is, pleegt Vrint, met de hulp van Reus, zelfmoord. Reus zet haar in de stad tegen een gevel neer, en verwijdert de capsule.

Vrint is een complex en intrigerend verhaal. De roman laat zich op verschillende manier lezen als metafoor voor de hedendaagse samenleving. Bijvoorbeeld als volgt.
Nolens voert een hermafrodiet ten tonele met borsten en penis. Hoewel deze figuur zich ervan bewust is dat ze man noch vrouw is, manifesteert ze zich nadrukkelijk als vrouw. Nolens beschrijft haar als een naief en tamelijk oppervlakkig individu. Haar enige kracht lijkt haar seksuele aantrekkingskracht. In het liefdesspel met verschillende partners is ze afwisselend man en vrouw, nu eens passief en dan weer actief. Ze is iedereen, ze is alles wat haar partners in haar zien en van haar verlangen.
Er bestaat in onze tijd een wereld waarin mensen als Vrint, dus met borsten en penis, gewaardeerd worden en zelfs zeer gewild zijn: de porno-industrie. Op internet zijn duizenden websites te vinden met foto's waarop pre-operatieve transseksuelen hun borsten tonen en waarop te zien is hoe ze zich lustig van achteren laten nemen of zelf hun geslachtsdeel in man, vrouw of zuster steken. Ze zijn in seksueel opzicht man en vrouw tegelijk, superseksuele wezens, maar manifesteren zich altijd als vrouw. In deze industrie is een hermafrodiet synoniem voor chick with a dick, sheman, shemale en tranny. Websites die schreeuwerig reclame maken voor hun real hermaphrodite schotelen de bezoeker praktisch altijd een transseksuele rondborstige dame voor.

Troerak, de schepper van Vrint, heeft het verschillende malen over de drie-eenheid van liefde, lust en schoonheid. Vrint is voor hem, en voor de mensen die ze tegenkomt, het zinnebeeld van deze drie-eenheid. Als Vrint zegt, dat ze behalve de liefde niets van het leven weet, en daar later aan toevoegt dat ze van niets en niemand houdt, behalve van zichzelf en van haar vader Troerak, verwart ze de liefde dan niet met lust? En is dat ook waaraan ze uiteindelijk ten onder gaat, en beschouwt Troerak haar daarom als mislukt? De beelden die Troerak later in het boek maakt, hebben een platte borst en geen uitwendig geslachtsdeel. Ze zijn seks- en sekseloos. Als zodanig worden mensen zonder borsten en zonder groot, geprononceerd geslachtsdeel ook in de porno-industrie beschouwd: seksloos, niet opwindend, onbruikbaar. De eerste website die bezoekers probeert te lokken met een database vol pornografische foto's van al dan niet pre-operatieve transseksuele heren in compromitterende standjes met partners van beide geslachten moet ik nog tegenkomen. Over de mensen die de beelden van Troerak aanbidden, schrijft Nolens: "In de aanblik van de beelden vonden ze de rust van een kerk." Met lust heeft dat niets te maken. Zo legt David Nolens in zijn golemverhaal (wellicht onbedoeld) de vinger op een zere plek: in onze westerse samenleving zijn mensen met borsten en een penis lustobjecten en mensen zonder borsten en met een (heel) kleine penis als seksloze schepsels. Hoog tijd om wat aan die beeldvorming te doen!


David Nolens: Vrint
Uitgever: Nijgh & Van Ditmar, 2002.
ISBN 903885515x. 151 blz.