Het artistiek onderzoek van choreografe Gonnie Heggen

Gonnie Heggen (34) is choreografe en danseres. Als gevolg van opmerkingen in de pers over het androgyne karakter van eerdere producties, besloot zij anderhalf jaar geleden tot een artistiek onderzoek naar androgynie en dans. De dansvoorstelling Looking for Peter is het resultaat. Inspiratiebron vormde de sprookjesfiguur Peter Pan, de jongen die nooit volwassen wilde worden. Looking for Peter ging op 14 november 1997 in première. In februari volgt een tweede serie voorstellingen (zie kader). In een luidruchtig Oibibio in Amsterdam, vanwege de kerst in nog hoger sferen dan gewoonlijk, sprak Anne Lever met Gonnie over haar ideeën achter de voorstelling.

Om maar met de deur in huis te vallen: had je, voordat je aan je artistiek onderzoek begon, duidelijke beelden bij het begrip androgynie? En zijn die beelden in de loop van het onderzoek veranderd?
"Het begrip was eigenlijk vrij vaag voor mij, niet veel meer dan de woordenboekdefinitie. Ik kon het ook alleen plaatsen bij een buitenkant van mensen: er androgyn uitzien. Maar ik wilde uitzoeken wat androgynie nog meer kan inhouden.
Als ik nu, anderhalf jaar verder, het begrip zou moeten omschrijven, dan zou ik het vooral over het innerlijk aspect hebben, zou ik het hebben over een min of meer... eh, ja..: een balans, hoe die ook is verdeeld, tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid. En dat andere, die buitenkant, zegt me dan weinig..."

Je werd door anderen geconfronteerd met het verband tussen jouzelf en androgynie, is het niet?
"Ja, door de pers. In 1992, naar aanleiding van een solo. Men noemde mij een jongensachtige verschijning met soms stoere bewegingen. 't Uiterlijk dus."

Verbaasde je dat?
"Nou, ik zag wel dat ik op dat moment de enige vrouw was die zo met beweging bezig was, maar het was tot dan toe onbewust geweest; ik ben, denk ik, op een heel natuurlijke manier met dans en beweging bezig, dus als dat androgyne er dan organisch uitkomt... Ik vond het wel kloppen."

Mannelijke en vrouwelijke energie

Was dat jongensachtige er al in je jeugd..?
"Nee, eigenlijk niet. M'n jongste zusje had dat: zij werd bijvoorbeeld vaak voor jongetje aangezien. Ikzelf had graag lang haar, enzo. Maar met de puberteit gebeurde er iets wat met Peter Pan vergelijkbaar is, namelijk dat ik er hé-le-maal geen zin in had: niet zozeer dat ik zin had om kind te blijven, maar dat ik er geen zin in had om vrouw te worden, in borsten enzo en in ongesteld worden. Heel lang bleef het bijvoorbeeld ook bij flirten, het ging niet verder, ik werd niet verliefd."

Is jouw eigen geschiedenis eigenlijk relevant voor deze voorstelling?
"Ja, uiteindelijk wel, want de lijn uit mijn puberteit is voortgezet tot aan nu. Toen ik me in het dansonderzoek bezig ging houden met mannelijke en vrouwelijke energie en hoe dat in beweging gaat, toen kwam ik mezelf tegen: ik had een hele grote weerstand tegen mijn vrouwelijke energie, ik wou er eigenlijk niet op in gaan. Ik ontdekte dat ik mijn vrouwelijke energie heel graag en misschien wel voor driekwart laat overschaduwen door mannelijke energie..."

"Dit zijn centrale beelden, omdat ik bewust speel met de toevoegingen van buitenaf om androgynie een soort uiterlijke verschijningsvorm te geven. De bunny oren staan voor het vrouwelijke, het bunny staartje gebruik ik als piemeltje. En dan worden het dieren vanwege de menselijke natuur: mens en dier lijken ook zo vaak op elkaar, ik heb het eigenlijk allemaal in één pot gegooid."

Wordt datgene wat jij als je vrouwelijke energie beschouwt, inmiddels minder door de mannelijke energie overschaduwd?
"Nee hoor. Dat is een heel langzaam proces. Bovendien was het ook niet de bedoeling om het door te laten werken in het dagelijks leven, het ging om een artistiek onderzoek..."

Hoge hakken

Je bent niet verliefd geworden op je vrouwelijke energie?
"Nee! In het dagelijks leven is de weerstand er nog net zo. Maar in de dans werd 'ie wèl kleiner. Er gebeurden grappige dingen. Vooral met één mededanseres - Yasuko, de Japanse - die met de vrouwelijke kant hetzelfde probleem had als ik, heb ik dubbel gelegen om wat er allemaal uitkwam, bijvoorbeeld toen we met hoge hakken bezig gingen. Toen kon ik dat ook leuk gaan vinden."

Was het vrouwelijke in de dans ook het spannendst om neer te zetten? Riep het euforie op als het lukte?
"Eh... Ja, ja, het was heel leuk. Maar euforie..? Ik was over die vrouwelijke kant onzeker, dus wat er uitkwam vertrouwde ik niet zomaar. En als ik nu naar het product kijk, denk ik dat de driekwart-verdeling waar ik het net over had ook in het stuk zit. Wat betreft het vrouwelijke vind ik het namelijk genoeg om op hakken rond te rennen en te giechelen. En in mijn improvisatie met de bunny-oren op, vind ik het toch vooral leuk om het vrouwelijke dierlijk te maken, zodat ik dus geen vrouw hoef te zijn. Een uitvlucht van mij!
O ja: en ik laat de supervrouwelijke rol gráág over aan iemand anders. Noortje, die niks met die mannelijke rollen had, heeft omgekeerd ook niks met het mannelijke gedaan. Zij moest er in voor de balans. En ze kan zo'n mooie krachtige vrouw neerzetten! Ik sta trouwens ook helemaal achter dergelijke rolverdelingen, hoor, want het gaat om een goed artistiek product en niet om een of andere therapeutische workshop."

Je speelt in Looking for Peter met tegenstellingen, met extreem mannelijke en vrouwelijke houdingen, bewegingen. Maar is androgynie nou niet juist de integratie van die tegenstellingen?
"Ik moest bij de cliché's beginnen. Eerst wilde ik dat niet, maar als ik het bij het basismateriaal over androgynie had gelaten, dan zou niemand gesnapt hebben waar ik het over had. Dus heb je de tegenstellingen, de cliché's gezien om uiteindelijk ook iets van het midden te zien.
Overigens is het wel zo, dat dit midden helemaal niet zo duidelijk is: hoe meer mensen ik namelijk over androgynie sprak, hoe meer meningen er over het begrip bleken te zijn. Ik kan dus ook niet anders dan vanuit mijzelf werken..."

Beweging en innerlijk

Nog iets anders: zijn de bewegingen, of het nu cliché's zijn of niet, wel altijd de uitdrukking van de binnenkant, het innerlijk? Met andere woorden: zit er achter degene die als macho beweegt per definitie een macho?
"Binnen- en buitenkant zijn absoluut aan elkaar gekoppeld. Zeker als je op onderzoek uitgaat, komt dat er uit. Als je ziet hoe verschillend wij drieën in de voorstelling de mannen doen..! Want kijk, ík heb niet tegen Yasuko gezegd dat ze een oude man moest doen, dat ging ze zèlf doen. Het zat in ons en dat is uit ons gekomen."

Past dat bij je werkwijze als choreograaf?
"Zeker. Ik doe geen dingen voor: ik geef opdrachten, op basis van een onderwerp en een aanpak. Ik wil graag dat iedereen iets van z'n
persoon toevoegt aan het stuk. Daarom kan iedereen onder het stuk ook haar handtekening zetten. In mijn dans probeer ik een balans te vinden tussen dagelijks gedrag en dans. Bij ballet bijvoorbeeld is het verschil vaak zo belachelijk groot. Het staat zo los van hoe je dagelijks bezig bent! Mijn fascinatie is het om de persoon te zien; de dans, de beweging moet me iets over hem of haar vertellen."

Kwamen ook de andere danseressen middels deze werkwijze tot specifieke ontdekkingen over zichzelf?
"Ja ja ja! Vooral die kleine Braziliaanse, Vivianne: een supermacho! Dat wist ze helemaal niet van zichzelf. Erg leuk. En ze kwam zelf niet meer bij! Ook was het wel schrikken: Vivianne kwam pas bij de groep toen wij al een tijdje bezig waren, maar toen zij eenmaal begon konden we niet meer tegen haar op. Want de mannen die wij deden waren allemaal loosers vergeleken bij haar macho.

"Dit beeld had ik al heel vroeg, omdat ik nadacht over de vraag hoe ik die bunny in godsnaaam moest introduceren. Hoewel het een leuke verwijzing is naar de Playboy-bunny, wilde ik het geen moment zijn. Dus ga ik een soort striptease-act doen, waarin we wel heel sexy en uitdagen begiennen, en ons van de jas ontdoen, maar zodra we het straartje krijgen dat we in onze broek stoppen, in het kruis, wordt het anders."

En de androgynie?

Waar wordt volgens jou, in de voorstelling, androgynie zichtbaar?
"Eh... Voor mij zie je het in de dans waar we die konijnenoren op hebben, in die improvisatie: daar gaan we in het mannelijke en in het vrouwelijke, maar er is ook steeds een overgang en het is ook niet zo extreem als in de cliché's. Dat zou je androgyne dans kunnen noemen. Ja, inderdaad: zoals ik ook zou dansen als je me gewoon laat dansen. En zoals we daarna met z'n vieren de paardjes en de koeien doen, dat vind ik ook iets androgyns hebben... Ik leg het er een beetje dik bovenop, natuurlijk, ook bij het einde."

Peter Pan in de natuur

Je werkt in deze voorstelling veel met film. Terwijl jullie dansen zien we natuurbeelden, meestal heel vredig. Maar wat heeft de natuur met androgynie te maken? Hadden die beelden niet net zo goed in een andere voorstelling kunnen zitten?
"Nee, dat geloof ik vast niet. De beelden die je ziet zijn de natuur lètterlijk: de blaadjes, de bomen, het beest. Dat is het resultaat van een half jaar bezinning tijdens een hernia. De natuur, besefte ik, is belangrijker dan ik altijd dacht. Ik vind er inspiratie, rust. Ik ben meermalen in Artis geweest, gewoon om de dieren te bestuderen. En dat is fascinerend: hun gedrag, hoe ze kijken, de timing!
Het ging mij in de voorstelling om de menselijke natuur, om de innerlijke natuur. Maar de stap naar de natuur van dieren en planten is niet zo groot. Wij mensen, met ons brein tussen die twee oren, wij maken er vaak zo'n puinhoop van. Het instinctief gedrag van dieren is veel groter. Dat is ook een onderliggende boodschap: mens, luister naar jezelf, ben gewoon en ben niet specifiek in hokjes."

En vervolgens verschijnt daar jouw Peter Pan, die in de natuur danst en springt en zit en soms wat zegt.
"De uitspraken van Peter Pan in de film zijn theatrale beslissingen. Terwijl eh..: het hele verhaal dat 'ie vertelt slaat natuurlijk nergens op. Ik had alleen een transformatie nodig voor Peter Pan, omdat ik hem laat zien anno 1996, terwijl hij een sprookjesfiguur is. Ik wilde hem graag een soort goeroe laten zijn. Maar ik vind ook dat daar een en ander om te lachen bij is."

Grenzen verleggen

Je kreeg na afloop van de voorstelling ongetwijfeld allerlei reacties. Vertel er eentje.
"Goed... Na de voorstelling kwam er een oudere man naar me toe, hij was zeker zestig. Hij zei: 'ik ga nooit naar dans, en nu..: meteen toen het stuk begon kwam ik mijn eigen grenzen tegen, ik merkte dat ik die moest verleggen om te kunnen kijken'. Hij vond het leuk dat hij dat kon en hij voelde zich aangeproken: 'vooral de vrouw in mij voelde zich aangesproken'. Een mooie opmerking van een meneer op leeftijd."

Looking for Peter

Informatie:
Naranti productions, 020 638 4505