Gender bending in martial-artsfilm Swordsman II
Het Verre Oosten: Hongkong
In Hongkong bracht de film Swordsman II een golf van discussie teweeg vanwege het gewaagde thema gender-ambiguïteit. Als een van de mannelijke personages in de film via castratie vervrouwelijkt, raken zowel het filmpubliek als de hoofdpersoon in de ban van haar charmes.
Hongkong kent een levendige filmindustrie die jaarlijks meer dan tweehonderd bioscoopfilms produceert. In Nederland vindt een aantal van deze films belangstelling in het alternatieve en festivalcircuit.
Een uniek genre uit de Hongkong cinema vormen de zogenaamde martial-artsfilms. De verhalen spelen zich af in een fictief verleden in de Chinese geschiedenis, waar bovennatuurlijke krachten en andere vormen van mystiek een prominente rol spelen. De vechtkunst staat bij veel martial artsfilms centraal, en vaak vormt deze de aanleiding voor de meest fantastische en vakkundig gechoreografeerde vechtscènes. Mannen èn vrouwen tonen zich in deze films als ferme vechters, maar toch is het onderwerp in de martial artsfilms bijna zonder uitzondering gecentreerd rond de karaktervorming van een mannelijk personage en zijn initiatieproces in de wereld van de vechtkunst.
Homoseksualiteit
Het martial-artsgenre bestaat sinds het begin van de Chinese cinema, maar ruimde in de jaren tachtig het veld voor harde, realistische politie- en actiefilms. In 1991 kende Hongkong echter een opleving van dit genre. Met behulp van allerlei technische trukendozen werd het fantasie-element van de oude martial artsverhalen in de herverfilmingen nog aantrekkelijker gemaakt. Daarnaast uitten regisseurs in deze verhalen in verdekte vorm hun gevoel van onrust, dat verband hield met de komende teruggave van Hongkongs soevereiniteit aan China. Maar bovendien zagen veel regisseurs in het martial artsgenre, met zijn oude en inheemse kostuums en vermommingen, een middel bij uitstek om genderkwesties te onderzoeken.
Rond 1991, het jaar waarin de regering een wet aannam waarbij discriminatie op grond van homoseksualiteit verboden werd, was er in Hongkong plotseling een klimaat ontstaan waarin openlijk vragen werden gesteld over de rigide genderindeling in de gemeenschap. In dezelfde periode wist de Japanse tekenfilm Ranma (zie 'De metamorfosen van stripheld Ranma), waarin een personage van gender kan veranderen, zeer hoog te scoren onder jeugdigen in Hongkong. Maar de golf van discussie over genderambiguïteit werd veroorzaakt door de film Swordsman II, die zowel in Hongkong als in Taiwan een groot commercieel succes was.
Ling wordt hoe langer hoe meer betrokken in allerlei intriges en complotten, waarbij de meedogenloze Asia de Onoverwinnelijke een hoofdrol blijkt te spelen. Hoogtepunt van het verhaal vormt Lings kortstondige passie voor Asia, wiens genderidentiteit ambigue is.
Opmerkelijk aan de film is dat de immorele Asia geportretteerd wordt als iemand die zijn vervrouwelijking allerminst als een vernedering ervaart. Hij gaat geheel op in de rol van de vrouwelijke verleidster, die op het moment suprême zijn minnares gebiedt als stand in met Ling de nacht door te brengen.
Dit ambigue personage wordt gespeeld door de actrice Brigitte Lin, die een sterke vrouwelijke uitstraling heeft. De keuze om de rol van Asia te laten spelen door een actrice kan verklaard worden uit het feit dat de film vanuit een heteroseksueel en mannelijk perspectief is opgezet. Ling is de man waarmee de mannelijke toeschouwers zich kunnen identificeren. Zijn vergissing in Asia's genderidentiteit kan alleen acceptabel worden gemaakt als Asia er daadwerkelijk vrouwelijk uitziet. De vervrouwelijking van een man, gespeeld door een vrouw, leidt wellicht tot een makkelijker acceptatie van het gendertransformatieproces. Hoe wrang en hoe onmogelijk dit proces ook verbeeld wordt in de film, alleen op deze wijze kan de regisseur het idee van genderverandering en gendervervaging met weinig risico uitbeelden, zonder dat er een emotionele storm uitbarst over datgene wat acceptabel is of niet.
De vertolking van Asia door Brigitte Lin gaat ontegenzeggelijk ten koste van het realistische gehalte van de film. Maar wie minutenlang mensen heeft zien vliegen en over het water lopen, accepteert zonder moeite het onmogelijke.
De film Swordsman II is een bijzondere kijkervaring. Voor een in eerste opzet commercieel product, is het met het onderwerp genderverwarring een unieke film in de filmgeschiedenis.
Swordsman II (dong fong bu bai) 1992
regie: Ching Siu-tung
cast: Brigitte Lin, Jet Li, Michelle Reis
In Nederland onder andere te verkrijgen bij de Cultvideotheek, Amstel 47, Amsterdam.
