Over het vertalen en importeren van US transgender politiek
In het land van de onbegrensde seksen?
Onderzoeker Geertje Mak bezocht op 6 en 7 mei in New York City de conferentie Transpolitics, Social Change, and Justice. Ze dook in een diep transgenderbad en had moeite met zwemmen.
Op deze conferentie kon je vanalles zijn. Welke sekse werd vastgesteld bij je geboorte (man, vrouw, interseks)? En hoe identificeer je nu jezelf (male, female, crossdresser, transvestite, MTF, FTM, passing butch, drag king, drag queen, transsexual, intersex, transgender)? Hoe ziet je lichaam er nu uit? (Ik heb: 1. een penis 2. een clitoris 3. een vergrote clitoris 4. borsten 5. gezichtsbeharing etc.)? Aldus een paar vragen uit Amerikaans sociologisch onderzoek naar transgender. Of neem de rondetafel Outsider GenderQ, Gender Variant, and Transidentified Locations, waar ik in anderhalf uur de volgende identiteiten noteerde: femme, butch, ftm, boy, parent, mtf, transsexual, transgender, bigender, gendervariant, lesbian, straight, intersex, genderqueering, queer, en dan niet te vergeten alle kleur-, klasse-, ability- en geografische varianten die natuurlijk ook allemaal belangrijk zijn, om te begrijpen¦ ja, wat eigenlijk precies? Wie iedereen is? Wat er op het spel staat?
En natuurlijk waren er, naast de gewone toiletten, genderneutrale toiletten georganiseerd. Met als effect dat ik - die nooit zo precies weet waar mezelf te plaatsen - elke keer obstinaat naar de mannenplee ging. Omdat ik het gewoon éng vond hoe een genderneutrale wc tot effect heeft dat alleen echte mannen en vrouwen naar de mannen- en vrouwenwc kunnen. Hoezo categorieën doorbreken? Je bevestigt ze alleen maar! Hoe geweldig veel beter vond ik de oplossing in de Amsterdamse Balie, tijdens het transgender filmfestival: vertel wat er in de toiletten is (afvalbakken voor maandverband, pissoirs, gootstenen, etc.) en iedereen zoekt het verder maar gezellig uit. Dan maak je sekse werkelijk tot iets wat mensen doen in plaats van wat mensen zijn!
Al die identiteiten. Al die alsmaar nog meer precieze manieren om sekse in te delen. Al die energie om precies te vertellen wie je zelf bent, en het recht op te eisen dat iedereen daar rekening mee houdt. Hoe utopisch het misschien in theorie mag lijken, in het echt is het op zijn best duizelingwekkend en op zijn slechtst misselijkmakend ego-centrisch. Bovendien vraag ik me ernstig af of het creeëren van nieuwe categorieën buiten man en vrouw om, niet uiteindelijk die twee nog sterker maken. Hier ben je, bij wijze van spreken, al een transgender als je als vrouw haar op je benen hebt. Of mis ik iets?
Teveel gepest
Op de conferentie Transpolitics, Social Change, and Justice werd ik in een diep transgenderbad gegooid en het duurde even voor ik een beetje kon zwemmen. Ik word in de VS er elke keer opnieuw mee geconfronteerd: - en ik woon hier nu toch al meer dan vijf maanden - je snapt er niks van. Alles is fundamenteel, diep en totaal anders. Wat je in Nederland over Amerikaanse transgenders hoort, is nooit wat het lijkt. Zomaar een greep. Eén workshop gaat over de vraag of de media-aandacht voor transgenders voor de verandering eens niét over moord zou kunnen gaan. Pardon? Feit is dat kranten met grote koppen aandacht besteden aan vermoorde transgenders, zoals bijvoorbeeld Brandon Teena. Als het over discriminatie van transgenders gaat, gaat het in de VS meteen over moord, of over hate crime, waar weer een hele discussie aan vast zit. Namelijk: Is het beschrijven van transgenders in artikelen tegen hate crime een goede manier om trans-discriminatie aan te pakken, versterkt het juist de politiestaat, of pakt het alleen het topje van de ijsberg aan?
Maar, nog een stapje verder: het gaat niet alleen over moord, het gaat over een bepaald soort moord: op witte transen. De vele moorden op latina of Afro-Amerikaanse trans-prostituees halen de media helemaal nooit. Want we zijn in Amerika, en er is zo'n angst voor alles wat trans of queer is, dat mensen die niet heel hoog opgeleid en met een goede middenklasse-achtergrond op de universiteit met sekse en hormonen experimenteren, in de goot terechtkomen. Je krijgt geen baan als trans, dus armoe, dus prostitutie, dus drugsgebruik, dus HIV-AIDS - en geen medische verzekering! (dus nog meer armoe). Er is een wéreld van verschil tussen transgenders op de campussen die Judith Butler onder hun hoofdkussen hebben en gedetailleerd kunnen vertellen wie ze zijn, op wie ze vallen en hoe precies, en, bijvoorbeeld de mannen die als vrouwen optreden in ballrooms, voor wie het een vak is waar ze door de familie in gepusht zijn, omdat er geld te verdienen valt en die je wazig aankijken wanneer je vraag hoe ze zich precies identificeren.
Maar ook (en dit is weer minder kleur- of klassegebonden) is de medische hulp veel slechter georganiseerd. Ftm's kunnen bijvoorbeeld geen ziekenhuis vinden dat hen wil behandelen wanneer er iets aan de hand is met hun vagina, hun baarmoeder of anderszins vrouwelijke organen. Het is keihard, en van een voor Nederland werkelijk onvoorstelbare rigiditeit waar het de seksen betreft. Ik spreek bijvoorbeeld met Betsy Driver van de interseksorganisatie Body Like Ours over een interseks geboren kind, opgevoed door twee moeders. Zij besluiten dat er voorlopig geen operatie hoeft plaats te vinden, omdat ze af willen wachten hoe het kind zich gaat ontwikkelen. Ze geven het kind als jongen aan, maar na een paar jaar lijkt ze zich duidelijk als meisje te identificeren. Dus gaat ze als meisje gekleed naar school. Daar wordt ze echter geweigerd, omdat haar kleding niet strookt met haar officiële sekse. Ze zou teveel worden gepest, dat was gevaarlijk. Maar, vraag ik verbijsterd, een juf kan toch heel gemakkelijk kinderen van vijf leren dat sommige kinderen wat anders zijn, of het zelfs helemaal negeren? Wat is het punt? Betsy verzekert me dat het om de ouders van de klasgenoten gaat: het kind zou de school niet overleven.
Gender labor
Het is in die context dat ik mijn vraagtekens - bijvoorbeeld over het instellen van een sekseneutraal toilet - moet herzien. Want, zoals iemand me fijntjes uitlegt, het zijn niet de queers of transgenders hier die de categorieën man en vrouw zo strikt aan het vastleggen zijn. Dat mag misschien een bijeffect zijn, maar dat is een reactie op een veel grotere, sterkere, rijkere én engere beweging: christelijk rechts. Maar toch, probeer ik nog, die toiletten. Natuurlijk heb je soms wat, ik ook, maar is dat nou werkelijk zo belangrijk? Stellen de mensen zich hier niet een heel klein beetje aan? Ga naar Grand Central Station, zegt mijn gesprekspartner, en ga daar naar het verkeerde toilet. Je wordt opgepakt!
Ondertussen - terwijl ik probeer te vatten wat hier gebeurt - maak ik ook een paar wonderlijk mooie momenten mee. Bijvoorbeeld tijdens de opening, waar een zichtbaar gehandicapte, moeilijk sprekende man (Eli Clare, auteur van Exile and Pride: Disability, Queerness, and Liberation) vlijmscherp duidelijk maakt waarom transgenders niet op een goedkope manier vergelijkingen moeten maken met gehandicapten of suikerzieken wanneer ze vragen om het recht op medische behandelingen. De meeste transgenders hebben geen idee, zegt hij, waar wij gehandicapten in een medische molen doorheen moeten gaan om de zorg te krijgen die we verdienen: het paternalisme, het medelijden, de betutteling, de controle, en soms de expliciete gedachte dat we dood beter af zouden zijn dan gehandicapt. Als transgenders zich werkelijk met ons willen verbinden, en vergelijkingen willen maken, dan moeten ze ook weten wat onze medische realiteit is.
Of een prachtige lezing van een femme (Jane Ward, University of California) die zelf op ftm's valt en onderzoek is gaan doen naar wat femme's in zulke relaties allemaal doen aan gender (wat voor gender labor zij verrichten): over dat zij in alle opzichten de vrouwelijkheid van de ftm moeten 'vergeten' of 'negeren', hun vrouwelijke verleden, hun ongesteld (koop de tampons, maar zeg er niets over), door de fysieke mannelijkheid voortdurend te bevestigen (zeg nooit 'dildo' maar altijd 'penis'), door het 'meisje' te zijn voor haar 'jongen' (een inhaalslag van een gemiste adolescentie), door politieke medestander te zijn (tegen outsiders), door tegelijkertijd zelf vrouwelijk zijn en mee te gaan in 'don't we all hate femininity'. Kortom, een uiterst precaire positie die essentieel is voor het in stand houden van de ftm-identiteit, maar die nauwelijks gezien wordt. Op zulke momenten vind ik het veel waard dat er nieuwe woorden zijn voor nieuwe identiteiten en het 'werk' dat daarbij hoort - ontroerend herkenbaar.
Voorzichtig
Het kan zijn dat er spannende, vernieuwende, inspirerende en lekker radicale theorieën komen overwaaien vanuit Amerika naar Nederland over Europa. Het kan zijn dat we jaloers zijn op de sterke, brede, veelkleurige transgender beweging in de Verenigde Staten. Maar er zijn héél goede redenen om voorzichtig te zijn met wat wij in Nederland hebben: zoveel ruimte voor iederéén (niet alleen een groep zelf-geïdentificeerde transgenders) om met sekse te spelen, zoveel goodwill op scholen, in ziekenhuizen, bij de politie, in de gevangenis, zoveel minder absurde rigiditeit op het gebied van zowel seks als sekse - dat je je wel moet afvragen of je niet eerder allerlei ongewenste bijeffecten importeert, dan iets toevoegt aan onze relatief grote vrijheid om een zelfgekozen sekse te beleven en te belichamen.
Op deze conferentie kon je vanalles zijn. Welke sekse werd vastgesteld bij je geboorte (man, vrouw, interseks)? En hoe identificeer je nu jezelf (male, female, crossdresser, transvestite, MTF, FTM, passing butch, drag king, drag queen, transsexual, intersex, transgender)? Hoe ziet je lichaam er nu uit? (Ik heb: 1. een penis 2. een clitoris 3. een vergrote clitoris 4. borsten 5. gezichtsbeharing etc.)? Aldus een paar vragen uit Amerikaans sociologisch onderzoek naar transgender. Of neem de rondetafel Outsider GenderQ, Gender Variant, and Transidentified Locations, waar ik in anderhalf uur de volgende identiteiten noteerde: femme, butch, ftm, boy, parent, mtf, transsexual, transgender, bigender, gendervariant, lesbian, straight, intersex, genderqueering, queer, en dan niet te vergeten alle kleur-, klasse-, ability- en geografische varianten die natuurlijk ook allemaal belangrijk zijn, om te begrijpen¦ ja, wat eigenlijk precies? Wie iedereen is? Wat er op het spel staat?
En natuurlijk waren er, naast de gewone toiletten, genderneutrale toiletten georganiseerd. Met als effect dat ik - die nooit zo precies weet waar mezelf te plaatsen - elke keer obstinaat naar de mannenplee ging. Omdat ik het gewoon éng vond hoe een genderneutrale wc tot effect heeft dat alleen echte mannen en vrouwen naar de mannen- en vrouwenwc kunnen. Hoezo categorieën doorbreken? Je bevestigt ze alleen maar! Hoe geweldig veel beter vond ik de oplossing in de Amsterdamse Balie, tijdens het transgender filmfestival: vertel wat er in de toiletten is (afvalbakken voor maandverband, pissoirs, gootstenen, etc.) en iedereen zoekt het verder maar gezellig uit. Dan maak je sekse werkelijk tot iets wat mensen doen in plaats van wat mensen zijn!
Al die identiteiten. Al die alsmaar nog meer precieze manieren om sekse in te delen. Al die energie om precies te vertellen wie je zelf bent, en het recht op te eisen dat iedereen daar rekening mee houdt. Hoe utopisch het misschien in theorie mag lijken, in het echt is het op zijn best duizelingwekkend en op zijn slechtst misselijkmakend ego-centrisch. Bovendien vraag ik me ernstig af of het creeëren van nieuwe categorieën buiten man en vrouw om, niet uiteindelijk die twee nog sterker maken. Hier ben je, bij wijze van spreken, al een transgender als je als vrouw haar op je benen hebt. Of mis ik iets?
Teveel gepest
Op de conferentie Transpolitics, Social Change, and Justice werd ik in een diep transgenderbad gegooid en het duurde even voor ik een beetje kon zwemmen. Ik word in de VS er elke keer opnieuw mee geconfronteerd: - en ik woon hier nu toch al meer dan vijf maanden - je snapt er niks van. Alles is fundamenteel, diep en totaal anders. Wat je in Nederland over Amerikaanse transgenders hoort, is nooit wat het lijkt. Zomaar een greep. Eén workshop gaat over de vraag of de media-aandacht voor transgenders voor de verandering eens niét over moord zou kunnen gaan. Pardon? Feit is dat kranten met grote koppen aandacht besteden aan vermoorde transgenders, zoals bijvoorbeeld Brandon Teena. Als het over discriminatie van transgenders gaat, gaat het in de VS meteen over moord, of over hate crime, waar weer een hele discussie aan vast zit. Namelijk: Is het beschrijven van transgenders in artikelen tegen hate crime een goede manier om trans-discriminatie aan te pakken, versterkt het juist de politiestaat, of pakt het alleen het topje van de ijsberg aan?
Maar, nog een stapje verder: het gaat niet alleen over moord, het gaat over een bepaald soort moord: op witte transen. De vele moorden op latina of Afro-Amerikaanse trans-prostituees halen de media helemaal nooit. Want we zijn in Amerika, en er is zo'n angst voor alles wat trans of queer is, dat mensen die niet heel hoog opgeleid en met een goede middenklasse-achtergrond op de universiteit met sekse en hormonen experimenteren, in de goot terechtkomen. Je krijgt geen baan als trans, dus armoe, dus prostitutie, dus drugsgebruik, dus HIV-AIDS - en geen medische verzekering! (dus nog meer armoe). Er is een wéreld van verschil tussen transgenders op de campussen die Judith Butler onder hun hoofdkussen hebben en gedetailleerd kunnen vertellen wie ze zijn, op wie ze vallen en hoe precies, en, bijvoorbeeld de mannen die als vrouwen optreden in ballrooms, voor wie het een vak is waar ze door de familie in gepusht zijn, omdat er geld te verdienen valt en die je wazig aankijken wanneer je vraag hoe ze zich precies identificeren.
Maar ook (en dit is weer minder kleur- of klassegebonden) is de medische hulp veel slechter georganiseerd. Ftm's kunnen bijvoorbeeld geen ziekenhuis vinden dat hen wil behandelen wanneer er iets aan de hand is met hun vagina, hun baarmoeder of anderszins vrouwelijke organen. Het is keihard, en van een voor Nederland werkelijk onvoorstelbare rigiditeit waar het de seksen betreft. Ik spreek bijvoorbeeld met Betsy Driver van de interseksorganisatie Body Like Ours over een interseks geboren kind, opgevoed door twee moeders. Zij besluiten dat er voorlopig geen operatie hoeft plaats te vinden, omdat ze af willen wachten hoe het kind zich gaat ontwikkelen. Ze geven het kind als jongen aan, maar na een paar jaar lijkt ze zich duidelijk als meisje te identificeren. Dus gaat ze als meisje gekleed naar school. Daar wordt ze echter geweigerd, omdat haar kleding niet strookt met haar officiële sekse. Ze zou teveel worden gepest, dat was gevaarlijk. Maar, vraag ik verbijsterd, een juf kan toch heel gemakkelijk kinderen van vijf leren dat sommige kinderen wat anders zijn, of het zelfs helemaal negeren? Wat is het punt? Betsy verzekert me dat het om de ouders van de klasgenoten gaat: het kind zou de school niet overleven.
Gender labor
Het is in die context dat ik mijn vraagtekens - bijvoorbeeld over het instellen van een sekseneutraal toilet - moet herzien. Want, zoals iemand me fijntjes uitlegt, het zijn niet de queers of transgenders hier die de categorieën man en vrouw zo strikt aan het vastleggen zijn. Dat mag misschien een bijeffect zijn, maar dat is een reactie op een veel grotere, sterkere, rijkere én engere beweging: christelijk rechts. Maar toch, probeer ik nog, die toiletten. Natuurlijk heb je soms wat, ik ook, maar is dat nou werkelijk zo belangrijk? Stellen de mensen zich hier niet een heel klein beetje aan? Ga naar Grand Central Station, zegt mijn gesprekspartner, en ga daar naar het verkeerde toilet. Je wordt opgepakt!
Ondertussen - terwijl ik probeer te vatten wat hier gebeurt - maak ik ook een paar wonderlijk mooie momenten mee. Bijvoorbeeld tijdens de opening, waar een zichtbaar gehandicapte, moeilijk sprekende man (Eli Clare, auteur van Exile and Pride: Disability, Queerness, and Liberation) vlijmscherp duidelijk maakt waarom transgenders niet op een goedkope manier vergelijkingen moeten maken met gehandicapten of suikerzieken wanneer ze vragen om het recht op medische behandelingen. De meeste transgenders hebben geen idee, zegt hij, waar wij gehandicapten in een medische molen doorheen moeten gaan om de zorg te krijgen die we verdienen: het paternalisme, het medelijden, de betutteling, de controle, en soms de expliciete gedachte dat we dood beter af zouden zijn dan gehandicapt. Als transgenders zich werkelijk met ons willen verbinden, en vergelijkingen willen maken, dan moeten ze ook weten wat onze medische realiteit is.
Of een prachtige lezing van een femme (Jane Ward, University of California) die zelf op ftm's valt en onderzoek is gaan doen naar wat femme's in zulke relaties allemaal doen aan gender (wat voor gender labor zij verrichten): over dat zij in alle opzichten de vrouwelijkheid van de ftm moeten 'vergeten' of 'negeren', hun vrouwelijke verleden, hun ongesteld (koop de tampons, maar zeg er niets over), door de fysieke mannelijkheid voortdurend te bevestigen (zeg nooit 'dildo' maar altijd 'penis'), door het 'meisje' te zijn voor haar 'jongen' (een inhaalslag van een gemiste adolescentie), door politieke medestander te zijn (tegen outsiders), door tegelijkertijd zelf vrouwelijk zijn en mee te gaan in 'don't we all hate femininity'. Kortom, een uiterst precaire positie die essentieel is voor het in stand houden van de ftm-identiteit, maar die nauwelijks gezien wordt. Op zulke momenten vind ik het veel waard dat er nieuwe woorden zijn voor nieuwe identiteiten en het 'werk' dat daarbij hoort - ontroerend herkenbaar.
Voorzichtig
Het kan zijn dat er spannende, vernieuwende, inspirerende en lekker radicale theorieën komen overwaaien vanuit Amerika naar Nederland over Europa. Het kan zijn dat we jaloers zijn op de sterke, brede, veelkleurige transgender beweging in de Verenigde Staten. Maar er zijn héél goede redenen om voorzichtig te zijn met wat wij in Nederland hebben: zoveel ruimte voor iederéén (niet alleen een groep zelf-geïdentificeerde transgenders) om met sekse te spelen, zoveel goodwill op scholen, in ziekenhuizen, bij de politie, in de gevangenis, zoveel minder absurde rigiditeit op het gebied van zowel seks als sekse - dat je je wel moet afvragen of je niet eerder allerlei ongewenste bijeffecten importeert, dan iets toevoegt aan onze relatief grote vrijheid om een zelfgekozen sekse te beleven en te belichamen.
