Karl Heinrich Ulrichs: hoe alle homo's ineens transgender werden

"Ik heb weliswaar een baard, mannelijke ledematen en een mannelijk lichaam, maar besloten hierin, ben en blijf ik een vrouw", zo schreef Karl Heinrich Ulrichs. Was Ulrichs transgender? Nee, hij was homoseksueel. En hij was de eerste homoseksueel die heel doelbewust uit de kast kwam om de homo's te emanciperen. Hoe dacht hij dat te kunnen doen? Wat was zijn emancipatiestrategie?

Wel, Ulrichs kon zich niet voorstellen dat twee personen van dezelfde sekse van elkaar konden houden. De homoseksueel zou daarom geen man zijn, maar een lid van een derde sekse, een zogenoemde Urning of Uranier. Urnings zouden een vrouwelijke ziel in een mannelijk lichaam hebben. Die vrouwelijke ziel zou zich bijvoorbeeld uiten in travestie. Ulrichs hoopte dat als de wetgever maar in zou zien dat de Urning nu eenmaal zo geboren was, de Urning niet achtervolgd zou worden. Ulrichs pleitte voor de "onvervreembare rechten van het individu".

Ulrichs was de eerste die dit deed op persoonlijke titel. Hij trad op voor collega juristen en vertelde hen dat hij zelf uraniër was. Hij werd hiervoor publiekelijk neergesabeld, maar als een goede ervaringsdeskundige kon hij eigenlijk niet verslagen worden. Hij kwam steeds opnieuw weer op. Hij publiceerde 12 werken over uraniërs en zijn werken hadden een enorme invloed op de negentiende-eeuwse psychiaters.

Karl Heinrich Ulrichs (1825-1895) was de eerste homoseksueel die een publieke coming out had om het lot van homoseksuelen te verbeteren. Hij meende dat homoseksuelen een vrouwelijke ziel hadden en ontdeed daarmee de homo-man van zijn mannelijkheid.

Als je naar de stad kijkt waar Ulrichs woonde, was het ook helemaal niet gek dat hij meende dat homoseksuelen een afwijkende genderidentiteit hadden.

Ulrichs woonde in Berlijn, in 1862 de hoofdstad van Pruisen. Het was op dat moment ook een echte vrijplaats voor Duitse homo's, omdat Pruisen de enige Duitse staat was waar homoseksualiteit niet strafbaar was. Alle andere Duitse staten hadden wetten tegen homoseksualiteit, maar Berlijn niet. Het is tegen de achtergrond van die drukke Berlijnse homoscene dat het negentiende-eeuwse beeld van de homoseksueel als een soort transgender is gevormd.

De Berlijnse homoscene was veel zichtbaarder dan in steden als Londen of Parijs. Er waren dagelijkse bals masqué's waarbij homoseksuele mannen vooral travestie gebruikten om hun homoseksualiteit te markeren. Ulrichs zelf had in zijn jeugd vaak de wens geuit om een meisje te zijn en had zich vaak omgekleed als meisje. Homostellen bestonden vaak uit een partner die zich definieerde als mannelijk en een partner die zich zag als vrouwelijk. Mannelijke homoprostituees waren altijd van de ‘mannelijke' soort. Dat waren vaak soldaten die zich ophielden in homokroegen rond de legerbarakken dichtbij het Tiergarten Park.



Een bal masqué bij Magnus Hirschfeld thuis. Hirschfeld is een latere Berlijnse seksuoloog die over enkele weken besproken zal worden in de tijdlijn. Bal masque's als opdeze foto vonden in Berlijn op veel grotere schaal plaats in allerhande afgehuurde zaaltjes. Hirschfeld ligt, zoals een objectieve wetenschapper betaamd, rechts onderin het beeld in de schoot van een van zijn onderzoekssubjecten.

De band die Ulrichs legde tussen homoseksualiteit en transgender is niet nieuw. In de achttiende eeuw werden 71 sodomieten op de Amsterdamse Dam terechtgesteld aan de wurgpaal. Gewoonlijk werden alleen vrouwen aan de wurgpaal geëxecuteerd. Homoseksuelen werden op deze wijze geëxecuteerd omdat zij "met een man geweest waren als met een vrouw". Homoseksuelen zouden op een of andere wijze als vrouwen zijn.

In het Berlijn van 1862 werden geen homo's gewurgd of in het gevang gestopt. De relatieve tolerantie van de Berlijnse overheid stond echter onder druk. Bismark wilde Duitsland verenigen, en in een verenigd Duistland zouden vrijwel zeker de homovijandelijke wetten uit de andere Duitse Staten worden overgenomen. Het was die dreiging die Karl Heinrich Ulrichs aanzette om als eerste homoactivist uit de kast te komen.

Nieuw aan Ulrichs' theorie was dat hij het oude vooroordeel dat homoseksuelen vrouwelijk waren, trachtte uit te buiten ten voordele van de homoseksueel. Want als de homoseksueel nu eenmaal een soort derde sekse was, als hij nou eenmaal zo geboren was, dan kon hij er niets aan doen en moest hij ook zo kunnen bestaan. Ulrichs bouwde dus verder op Michea.

Latere homoactivisten, zoals Adolf Brand, waren Ulrichs niet dankbaar voor zijn vervrouwelijking van de mannelijke homoseksueel. In 1912 draait Sigmund Freud de relatie tussen homoseksualiteit en vrouwelijkheid bij biologische mannen weer helemaal om. Voor Freud zijn transgenders verkapte homoseksuelen. Pas in de jaren zestig van de twintigste eeuw kunnen transgender en homoseksualiteit gewoon naast elkaar bestaan, zonder dat de een gereduceerd hoeft te worden tot de ander.  Maar van 1860 tot 1910 heerst dankzij Ulrichs onder de wetenschappers het idee dat homoseksuelen eigenlijk allemaal transgender zijn.

De serie 'Tijdlijn' volgt de beeldvorming in de wetenschap van transgender(s) door de tijd heen, haar invloed op de behandeling en het zelfbeeld van transgenders, en de emancipatie van transgenders in de maatschappij. Suggesties voor onderwerpen zijn van harte welkom.