Knarsend plot goedgemaakt door geloofwaardig personage

In de eerste scène van de film zien we Bree, de hoofdpersoon van de film TransAmerica, een siliconenzakje in haar BH laten glijden. Wie dan nog niet weet dat we met een transseksueel karakter van doen hebben, ziet het wellicht aan de stramme en besliste wijze waarop ze haar tuinpad oversteekt en bijna haar postbus omver loopt. Daarmee is de licht hilarische toon van de film gezet.

In de volgende scène zien we haar tegenover een psychiater zitten. De psychiater moet Bree’s tweede psychologenbrief tekenen, die haar toegang geeft tot een geslachtsoperatie. Hij vuurt een aantal vragen op haar af van een vinklijstje:
“Do you like your penis?””
“No.”
“Friends?”, vraagt de psycholoog.
“They don’t like it either.”
Waarmee we koud vijf minuten in de film al weten met wat voor soort trans we van doen hebben. Een leuke.
Bree’s operatie is over twee weken. En dan komt het telefoontje. Een jongen die beweert haar zoon te zijn belt haar op vanuit een gevangeniscel in New York. Of Bree maar zijn borgtocht wil komen betalen. Bree noemt dit tegenover haar psychologe. Ze heeft ooit in een dronken bui een zoon verwekt. De psychologe trekt subiet haar toestemming tot de operatie in. Bree moet eerst voor de jongen zorgen, voordat ze haar geslachtsoperatie mag ondergaan.

Narrige trekjes
Het knarsende plot had van TransAmerica een draak van een film kunnen maken, ware het niet dat Felicity Huffman de hoofdrol speelt. Het knappe van Huffman is dat zij zich als biologische vrouw, in een lichaamsdysfoor personage verplaatst, met alle narrige trekjes die daarbij horen. Als Bree haar zoon Toby uit de gevangenis in New York haalt, wil ze koste wat het kost haar verleden als man en haar vaderschap verbergen. Toby staart haar aan en zegt dat ze eruit ziet als ’some church lady’. Dat is geen gekke typering. Bree loopt als een immer gebruuskeerde dame, kleedt zich in paarse mantelpakjes en is belerend en onverdraagzaam. Vooral waar het de grammatica betreft. Als haar zoon zegt dat de politie hem oppikte omdat hij de hoer speelde, is ze verontrust. Boos is ze pas als hij zegt “Sex work is degradable”. “Degrading! Not degradable” roept ze. “Sex work is degrading!”
Met haar gesteven vrouwelijkheid is Bree een soort transseksuele alleman. Maar gelukkig heeft ze een geweldig gevoel voor humor en ironie. Ik heb veel moeten lachen, samen met zeker vier anderen in de volle zaal. Die herkenden zich wellicht ook in Bree.

Piemelnaakt
Toby wil als porno-acteur gaan werken in Los Angeles maar heeft vliegangst, en daarmee start een transcontinentale autorit. De road movie wordt gedragen door de vraag of Bree en de jongen tot elkaar kunnen komen, en of Bree op tijd in LA zal zijn voor haar geslachtsoperatie. Bree is geenszins van plan de jongen helemaal naar LA te rijden. Ze lokt Toby mee om hem naar zijn vader brengen, die ergens op de route woont. Het ouderlijk huis is één van de haltes op een parcours dat Bree en de jongen langs allerlei delen van hun verleden brengt die ze liever vergeten. Op de eerste stopplaats blijkt Toby niet voor niets gevlucht te zijn naar NY.
Het scenario trekt alles uit de kast om de alledaagse gevolgen van lichaamsdysforie te tonen. Midden in de film, ergens in de woestijn, pikt Bree’s zoon een liftende leeftijdgenoot op. Een stikkies rokende veganist met lange haren. Op de achterbank worden de twee jongens meteen elkaar’s beste vrienden. Hun gebroken zinnen, en hun spontaniteit en levendigheid steken schril af tegen Bree’s perfect gedeclameerde volzinnen. Ze passeren een meer en de jongens willen zwemmen. Piemelnaakt storten ze zich in het water. Ze crawlen, maken bommetjes en rollen rond dat het een lust heeft. Gul en wreed als jongens zijn, roepen ze naar Bree. “Doe mee!” Bree zit in haar paarse muiltjes onder een paars parasolletje langs de waterlijn en declameert haar wijsheden. Wederom in volzinnen. Meedoen is er niet bij. Een mooier beeld van lichaamsdysforie heb ik niet gezien.

Peroxide krullen
Dezelfde jonge pothead steelt hun auto. Ze worden echter geholpen door een Native American, die hoofse avances maakt naar Bree. Toby heeft inmiddels in de achteruitkijkspiegel Bree zien plassen, en weet wat ze tussen de benen heeft. Hij wil de amoureuze indiaanse man waarschuwen.
“Ze is niet wat ze lijkt”, zegt hij. De man houdt een hand omhoog.
“Iedere vrouw heeft het recht op een paar geheimen, jongen. Ik heb in de bak gezeten en dat vertel ik ook niet iedereen.”
De vergelijking tussen een transseksueel en een crimineel verleden is interessant omdat de indiaan zo aardig is dat je hem zijn verleden graag vergeeft. Bree zou de vergelijking van de hand wijzen, maar niet de man.
De man brengt hen naar Phoenix, de plek waar Bree is opgegroeid en waar haar ouders wonen. Bree heeft hen jaren gemeden, maar nu heeft zij hen nodig om op tijd in LA te komen voor haar operatie. Zullen haar ouders hen helpen? Ze belt aan.
De reactie van Bree’s moeder is een greep naar haar kruis. “Goddank” zegt ze, en neemt glimlachend weer afstand.
De peroxide krullen en kleren in alle kleuren van de suikerspin van de moeder, doen ons Bree weer wat beter begrijpen. Als zoon heeft Bree zich tegen haar kerkse moeder verzet, maar als dochter heeft ze er het vrouw-zijn van haar afgekeken. Zodra Bree haar moeder vertelt dat ze een kleinzoon heeft, die buiten onder een boom ligt te slapen, wil ma niets liever dan haar web rond hem spinnen. Het hele gezin rent de villa uit, naar de niets vermoedende Toby.
Als in een goede operette verschuift het hele drama weer opnieuw. Zal de akelige moeder Toby in haar greep krijgen? Toby weet nog steeds niet dat Bree zijn vader is en ook niet dat de rijke oude heks die hem in huis wil nemen zijn grootmoeder is. En zal Bree haar operatiedatum in LA halen zonder de poen om er te komen? Hoe het afloopt zie je in de film.

In beeld
Sommige commentatoren vonden dat Bree, net als het hoofdpersonage van de Hollywood-film Different for girls door een transseksueel gespeeld zou moeten worden. Net als in Different for girls heb je echter bij TransAmerica het gevoel met een echte trans te maken te hebben. In beide films willen deze vrouwen ‘gewone’ levens leiden en niet opvallen. In beide gevallen wordt hun alledaags leventje ruw verstoord door een nare crisis die hen tot trans reduceert. En beide karakters vechten daar tegen. Als trans-toeschouwer herken je je daar helemaal in.
Het mooie aan TransAmerica is dan ook dat het karakter van Bree, ondanks het krakende scenario geheel geloofwaardig en boeiend blijft. Ik had nooit het gevoel dat Bree geen biologische man was. Is dat een bizar compliment?
Anders dan Different for girls speelt in TransAmerica de geslachtsveranderende operatie een hoofdrol. Al was het maar als tijdselement. Haalt Bree op tijd haar operatie? Bree is ook het eerste transseksuele karakter dat de lichaamsverandering voor en na de operatie letterlijk in beeld brengt. Pre-op zie je Bree plassend, door Toby gezien via de achteruitkijkspiegel, en post-op onder een vitrage van badschuim in bad. Misschien geen reden om de vlag uit te steken, maar wel de eerste grote publieksfilm die het veranderend vermogen van de ingreep weergeeft.

In 2005 was TransAmerica de openingsfilm van het Nederlands Transgender Filmfestival. Dit jaar kreeg de film twee Oscar-nominaties: voor de beste actrice, Felicity Huffman, en voor de beste filmmuziek van Dolly Parton. Uiteindelijk won de film geen Oscar. De film draait nog in verschillende filmhuizen in Nederland.