“Vrouw-zijn”, zegt Sabrina, “is voor mij eerder iets sociaal-cultureels dan puur lichamelijk.” Ze is in de loop van de jaren 80 als vrouw gaan leven, maar zonder hormonen of operatie, slechts een forse epilatie. Een interview over de vaak vanzelfsprekende aanname dat geslachtsaanpassing noodzakelijk is bij een transitie. En hoe het bij Sabrina ging.

Sabrina leeft al bijna 25 jaar als vrouw. Ze heeft geluk gehad, vindt ze. “Ik wist al vanaf mijn 4de dat ik liever een meisje was geweest en zeurde bij mijn moeder om een jurkje. Maar hoewel je nu vaak hoort dat veel jongeren worstelen met hun gevoelens, heb ik nooit problemen gehad met zelfacceptatie. Ik heb nooit aan genderdysforie geleden, maar ik heb leren omgaan met mijn genderincongruentie en ik heb een heel fijn tweede leven kunnen opbouwen.”

Sabrina ervaart het als een bijzondere gebeurtenis, een interview voor Het Continuüm. Tegelijk noteer ik haar ervaringsverhaal en dat van haar partner Jeanet voor de nieuwe website die het Transgender Netwerk Nederland (TNN) gaat lanceren. Sabrina stuurt in de weken voor het interview tientallen mails met haar levensverhaal, anekdotes, ideeën en haar visie op de transgenderzorg. Uiteindelijk spreken we elkaar woensdag 7 januari.   

Het is niet haar allereerste interview, zegt ze. “Ik heb bijvoorbeeld interviews gegeven aan studenten voor hun studie maatschappelijk werk of sociologie. Ik ben er behoorlijk open over, maar ik loop er niet mee te koop. Als mensen oprechte belangstelling hebben, beantwoord ik graag hun vragen.”

Audrey Hepburn

Ze vertelt dan dat ze op haar elfde op de jongensschool de rol van de prinses speelde in een toneelstuk. Dat was een ingrijpende gebeurtenis, zegt ze, ze voelde zich gelukkig.

• Toen ik als prinses Perlefine in de 6e klas basisschool, een jongensschool, tussen mijn klasgenootjes die mij normaal niet zagen, mocht rondhuppelen, wilde ineens iedereen naast mij op de foto. 

Maar daarna werd het lastig om haar vrouwelijke gevoelens ruimte te geven. Ze ging studeren in Delft en had ‘een schitterende, internationale baan’ als ingenieur bij het ministerie van Defensie. Ze trouwde in 1970 met een vrouw die er zeker van was dat Sabrina’s vrouwelijke gevoelens in een huwelijk wel over zouden gaan. “Dat ging niet. Dat huwelijk liep mis en in 1982 leefden we als broer-zus naast elkaar. Toen zij een andere relatie kreeg, spraken we af dat ik mijn onderdrukte vrouwelijke gevoelens nader zou gaan onderzoeken. Wat hielden ze precies in en wat wilde ik er verder mee?”

In die wereld bleek ik een soort buitenaards wezen te zijn

“Aanvankelijk ging ik naar T&T-avonden, ontmoetingsavonden met transgenders en travestieten, maar ik kon er niet ervaren hoe ik mij echt als vrouw in deze maatschappij zou voelen. Een bijbaantje als vrouw op open vrijdagavonden bij een klein bedrijfje bood daar een betere gelegenheid voor.”

Ze koos haar naam omdat haar idool Audrey Hepburn de rol van Sabrina speelde in een van die jaren 50-films waarin ze de prachtige jurken bewonderde.

• Een caissière van een pompstation waar ik vaak kom, had me bij een uitzending van Debat op 2 over het transgenderthema op tv gezien, achter presentator Arie Boomsma. Drie weken later merkte zij heel enthousiast op dat zij mij daar herkend had en sindsdien grappen wij, dat we samen een heel leuk geheimpje delen. 

“Ik had het geluk dat veel mensen me ook zonder hormonen als een vrouw zagen.” Ze ontmoette ‘een travestievriendje’ en beleefde met hem ‘een soort tweede puberteit in het Amsterdamse nachtleven’. “Maar op een feestje slaakte een vrouw ineens bij een wangzoentje met mij een luide gil. Zij voelde een raspachtige baard. Die gil was voor mij het startsein voor een 500 uur durende elektrische epilatie.”

Buitenaards wezen

Geluk, zegt ze, heeft ze ook gehad met Jeanet die ze als vrouw ontmoette in een vrouwencafé in december 1986. “Ze vroeg of ze even naast mij mocht zitten. En ze zit nog steeds naast mij.” Vanaf 1990 wonen ze samen. “Jeanet introduceerde me in haar sociale omgeving als haar nieuwe vriendin en ik werd er nagenoeg door iedereen als Sabrina geaccepteerd. Zo begon in feite mijn tweede leven.”

Ze ervaart het als een geluk dat ze nooit ‘een aanvechting’ heeft gehad tot een medische aanpassing over te gaan. “Dat heeft mij denk ik een hoop sores bespaard.”

Om naar het werk te gaan, verkleedde ze zich toen nog wel, tot ze er op 58-jarige leeftijd afscheid kon nemen. Het ging goed, zegt ze, Sabrina was overal mevrouw Ter Horst, totdat zorgverzekeraars in 2006 hun klantenbestanden moesten oplijnen aan de Gemeentelijke Basisadministratie, GBA. "Die zorgverzekeraars gingen me ineens weer voor meneer uitschelden. Ik kwam fel in actie en zocht ook ondersteuning in de transgenderwereld. Eerder had ik me daar afzijdig van gehouden.”

“In die wereld bleek ik een soort buitenaards wezen te zijn. Iedereen sprak over problemen zoals: wanneer krijg ik groen licht? Hoe kom ik aan mijn hormonen? En, hoe lang moet ik nog wachten op mijn operatie? Ik keek verdwaasd om mij heen en dacht nog: zou ik dan misschien geen echte transgender zijn?"

Yogyakarta Principles

“Het intrigeerde me wel en ik ben erin gedoken. Ik zit nu in de deelnemersraad van TNN, die twee keer per jaar bijeen komt. De meesten vertegenwoordigen organisaties zoals COC of de Vereniging Genderdiversiteit, maar ik vertegenwoordig mezelf.” Ze komt op voor de rechten van transgenders en ze kaart de vooroordelen in de transgenderzorg aan. Ze zit ook in de werkgroep voorlichting van de Vereniging Genderdiversiteit.

Ik heb nog steeds het gevoel dat er vanuit de transgenderwereld druk uitgaat om als je er echt bij wilt horen je op zijn minst operatie en hormonen moet ambiëren

“Het dogma”, zegt ze, “is denk ik dat genderbeleving altijd in lijn moet zijn met het lichamelijk geslacht. Daar is de transzorg nog steeds op gebaseerd, en eigenlijk zouden zij hierin juist voorop moeten lopen. In andere, in onze ogen primitieve beschavingen, bijvoorbeeld van indianen, is dat dogma er nooit geweest, maar hier werden mensen zoals ik in de vorige eeuw nog in psychiatrische instellingen opgesloten en met elektroshocks behandeld.”

In 1985 werd een artikel over geslachtswijziging in het Burgerlijk Wetboek opgenomen (art. 1:28), maar nog wel met de strenge eis dat het lichaam aan de genderidentiteit moest worden aangepast. Maar in 2006 werd in de Yogyakarta Principles - mensenrechtendeskundigen stelden daar internationale regels op over seksualiteit en genderidentiteit - als officieel recht van de mens erkend dat een overheid geen geslachtsaanpassing mag eisen en dat iedereen recht heeft op een formele erkenning van de genderidentiteit. In Nederland is BW 1:28 vorig jaar aangepast en sinds 1 juli heeft Sabrina een V in haar paspoort. “Maar”, zegt ze, “ik heb nog steeds het gevoel dat er vanuit de transgenderwereld druk uitgaat om als je er echt bij wilt horen je op zijn minst operatie en hormonen moet ambiëren.”

• Bij de huisartsenpraktijk heb ik de laatste vijftien jaar hooguit voor kleine problemen aangeklopt. Recent zag ik verschijnselen die zouden duiden op een prostaatprobleem. Ik legde mijn arts dit voor waarna zij wat zenuwachtig op haar stoel ging schuiven en mij vreemd aankeek. Het bleek, dat ze twijfelde of ik haar nu voor de gek hield of dat ik zo'n stom wijf was die niet eens weet dat een vrouw geen prostaat heeft. Na oplossing van het misverstand stuurde zij mij door naar een verpleegster, die even een bloedmonster moest afnemen. Die wilde mij direct weer terugsturen, want dit moest toch een vergissing zijn. Na mijn toelichting vertelde ze dat ze nota bene in het VUmc dicht bij de genderpoli had gewerkt. Maar zij was er blijkbaar niet echt op verdacht dat je dit soort mensen ook gewoon in het wild kunt tegenkomen.

Misschien zijn er meer mensen die leven zoals Sabrina, mensen die als het ware buiten het medische circuit om een (sociale) transitie hebben doorgemaakt, een andere genderexpressie en een andere genderrol. Maar er is weinig over bekend. Sabrina wijst op een onderzoek waaruit blijkt dat slechts een deel van de mensen met genderdysfore gevoelens behoefte aan geslachtsaanpassing door hormonen en/of operatie heeft. “Ik vond het teleurstellend dat het VUmc tussen juli en december pas een 25 deskundigenverklaringen heeft afgegeven aan mensen die niet reeds bij het VUmc genderteam stonden geregistreerd.” Een 60 procent daarvan zou net als Sabrina geen plannen voor medische behandeling hebben.

Passabiliteit

Mensen die leven zoals Sabrina zijn waarschijnlijk uitzonderingen, want passabiliteit is vaak een issue. Hoe ziet de buitenwereld je? Zien ze je als de vrouw of de man die je wilt zijn, of kijken ze als het ware door je heen? En kun je daarmee dealen?

De buitenwereld en de blik van anderen, is niet uit te schakelen, maar het moet niet te bepalend zijn

Toen Sabrina haar leven als vrouw begon, zo vertelt ze, zag ze er vrij snel passabel uit. “Mijn lichaam leent zich er redelijk voor. Ik gebruikte make-up voor mijn baard, en mijn lichaamshaar kon ik bedekken met gesloten jurken. Mijn stem had ik al geoefend en aan de telefoon werd ik aangesproken met ‘mevrouw’. Na de epilatie werd het nog beter. Voor mij is het toch belangrijk dat ik me vrouw kan voelen, en dat ik dat ook lichamelijk kan uitstralen. Een pruik is een eerste levensbehoefte geworden.”

• Voor de ingang van de supermarkt waar ik mijn boodschappen haal, staat sinds een jaar of vier bij de ingang een wat oudere Bulgaarse vrouw die een krantje over daklozen verspreidt. We maken wel eens een praatje en groeten elkaar altijd heel vriendelijk. Een half jaar geleden zag ze mij op een zaterdagmorgen aankomen, legde haar stapel krantjes neer, rende op mij af, sloeg haar arm om mijn schouder en riep: "mooie vrouw hoor!" We vinden het als transgenders meestal niet leuk om ‘doorgeprikt’ te worden, maar als het zo gaat, houd ik daar een hartverwarmend gevoel aan over. 

“De epilatie hielp en ook kleding is belangrijk.” Jeanet: “Eigenlijk zou het niet moeten uitmaken voor je vrouw- of man-zijn, hoe je eruit ziet en wat je draagt. Je moet vanuit je innerlijk leven, niet afhankelijk van het oordeel over je uiterlijk. Maar de maatschappij zit vol stereotypen.”

Het gaat er uiteindelijk vooral om dat je niet bang bent, denkt Sabrina. “De buitenwereld en de blik van anderen, is niet uit te schakelen, maar het moet niet te bepalend zijn. Het moet je niet weerhouden om te zijn wie je wilt zijn.”