Op zoek naar (H)Erkenning (1)

Transvisie - centrum voor genderdiversiteit biedt verschillende vormen van hulp aan transgenders en transseksuelen. Maar ook aan hun naaste verwanten. In twee opeenvolgende artikelen spreekt Janiek Kistemaker met Chris en Dorine, beiden vrijwilligers bij Transvisie en zelf (ex-)partners van een man-naar-vrouw transseksueel, over hun ervaringen.

(H)Erkenning

"Toen ik zelf voor het eerst bij (H)Erkenning kwam, trof ik daar niemand die - net als ik - partner van een transseksueel was. Er waren vooral ouders van volwassen transseksuelen. En broers en zussen." Die eerste kennismaking heeft Chris niet ontmoedigd, want zij is - samen met Dorine - al zeven jaar vaste vrijwilligster bij de zelfhulpgroep (H)Erkenning van Transvisie (voorheen de Werkgroep Transseksualiteit van Humanitas). Daarbinnen heeft zij de ruimte gevonden om de hulp, die zij als vrouw van een transseksueel nodig had, zelf mede tot stand te brengen en vervolgens voor anderen beschikbaar te maken.


(H)Erkenning bestaat al langer. Toen in 1982 in Nederland de eerste geslachtsveranderende operatie plaatsvond, was daarmee de hulp voor de transseksuele mens een feit. Dat zo'n verandering ook voor de naasten buitengewoon ingrijpend is, werd vaak nauwelijks gezien. En wanneer ook zij hulp nodig hadden, was die er eenvoudigweg niet.
Een aantal mensen van het eerste uur nam het heft in eigen handen en startte in 1988 een zelfhulpgroep, waarin men steun bij elkaar kon vinden. Al gauw kwam de naam (H)Erkenning boven drijven: herkenning van de specifieke problemen die een relatie met een transseksueel iemand met zich mee brengt en erkenning voor de vaak pijnlijke gevoelens die de situatie oproept.

Verlies

Voor partners van een transpersoon gaat het veranderingsproces meestal gepaard met ingrijpende verliezen. In het begin is er vaak nog de intentie om de geliefde te blijven steunen, maar veel huwelijken eindigen desondanks in een scheiding.
Chris zegt daarover: "Het was voor mij de toekomst die in duigen viel. In het begin van het proces hadden we als partners wel steun aan elkaar. Maar al gauw was het duidelijk dat zij er voor mij niet meer kon zijn. Er was veel verdriet, heel veel wanhoop en veel chaos. Eén van de gevolgen was dat de positie van de kinderen binnen het gezin in een heel ander daglicht kwam te staan. In deze omstandigheden voelde het voor mij alsof we elkaar verloren."

In een dergelijke situatie reageert de omgeving van het stel soms steunend. Maar even vaak is er onbegrip of zelfs misplaatste nieuwsgierigheid. En hoe de reactie ook is: meestal richt alle aandacht zich uiteindelijk weer naar de transseksuele partner en wat die doormaakt.

Als vrouw van een transseksueel raak je gemakkelijk ondergesneeuwd. Het eigen gevoel en de eigen grenzen raken buiten beeld. Chris: "Op een dag is transseksualiteit het eerste woord wat in je opkomt als je ‘s morgens wakker wordt. Al het andere verliest zijn belang en je stevent regelrecht op een depressie af."

Psychosociale hulp zoeken in de reguliere sector leidt vaak tot teleurstelling, omdat de meeste hulpverleners onvoldoende bekend zijn met de problematiek.

Lijntjes uitzetten

De zelfhulpgroep (H)Erkenning vult dus een leemte op. Met ervaringsdeskundigen onder elkaar worden themamiddagen georganiseerd, waar onderwerpen als rouwverwerking, "letten op je eigen grenzen" en "in je kracht staan" aan de orde komen. Ook is er een hulptelefoon voor wie met dringende vragen zit of gewoon even behoefte heeft aan het luisterend oor van iemand die meteen snapt waarover je het hebt.
Dorine: "Op een gegeven moment had ik dat ‘oh, wat knap van je, dat je bij je partner wilt blijven' van de buitenwacht wel gehoord en kreeg ik behoefte aan gezelschap waarin ik samen stoom zou kunnen afblazen, of lachen om die transen en hun gedoe". Maar het hoofddoel van hun werk zien beiden in het tot stand brengen van contacten tussen mensen die iets voor elkaar kunnen betekenen, omdat zij in dezelfde situatie zitten. "Lijntjes uitzetten," zegt Chris.

Voldoening haalt Chris vooral uit kleine dingen. "Er kwam een keer een echtpaar bij mij om te praten. De man was transseksueel. Al gauw merkte ik, dat de vrouw haar gevoel voor eigen grenzen helemaal kwijt was geraakt. Toen heb ik gezegd dat ik haar even alleen wilde spreken. Ik ben met haar naar een terrasje gegaan. Daar hebben we even heerlijk als vrouwen onder elkaar kunnen kletsen. Dat ik dát kon doen, voelde goed."
Maar ook als zij samen met Dorine na een middag met (H)Erkenning nog even napraat, en beiden het gevoel hebben dat er weer mensen een beetje los zijn gekomen en er "lijntjes zijn uitgezet", dan is de voldoening groot. Dorine: "Ik ben altijd blij als ik zie hoe mensen die zich eerst nauwelijks raad wisten met wat hen overkwam, hun weg weer gevonden hebben".

Zorg

Tegenwind is er ook: "Soms nodig je een spreekster uit en komt er bijna niemand naar die middag," verzucht Dorine. "Of je moet toezien hoe een stel dat graag met elkaar verder had gewild, het toch niet redt. Alleen omdat de partner uiteindelijk de voortdurende confrontatie met de blikken van de buitenwereld niet aankan."

Gevraagd naar haar grootste zorg wijst Chris op het ontbreken van adequate psychosociale hulp voor naasten van transseksuele mensen. In het kader van haar eigen opleiding kwam zij in aanraking met het boek "Verlieskunde" van Herman de Mönnink en met de contextuele therapie van de Hongaars-Amerikaanse psychiater Iván Böszörményi-Nagy. Daar heeft zij veel aan gehad. "Ondersteuning vanuit die richtingen", meent Chris, "zou de kwaliteit van het werk van (H)Erkenning zeker ten goede komen en mogelijk ook een verrijking voor het hulpaanbod van Transvisie kunnen betekenen."

Verder liep zij al lang met het idee iets op te zetten wat haar eigen kinderen indertijd hebben moeten ontberen: speciale middagen voor gezinnen met kinderen waarvan één van de ouders transseksueel is. Inmiddels heeft een eerste gezinsbijeenkomst plaatsgehad en is sinds kort een deel van de website van Transvisie gewijd aan "kinderen van". In een vervolg op dit artikel zal het Continuum aandacht besteden aan dit project.



Om de privacy van de betrokkenen te beschermen zijn de namen in het interview gefingeerd.