De aanpassing van de transgenderwet komt eraan, belooft de Belgische staatssecretaris Elke Sleurs. Ze doet de toezegging in een zaal met 200 deelnemers aan de vierde editie van de jaarlijkse T-Day, 21 november in Antwerpen. Dan verspreidt iedereen zich over workshops. Thema’s zijn transjongeren en hun omgeving, discriminatie en intimiteit.

Leonie Nelissen demonstreert in de workshop weerbaarheid de tunnelhouding (angstig en ineengedoken), de machohouding (overdreven zelfverzekerd en onecht) en de strandhouding (ontspannen en oprecht). “Het belangrijkste is dat je geen slachtofferschap uitstraalt”, vertelt ze de ongeveer dertig deelnemers. Ze laat zien hoe je je eenvoudig uit bedreigende situaties en handgemeen redt.

Leonie Nelissen demonstreert hoe je weerbaarheid kunt vergroten

Het is een van de programmaonderdelen van de T-day, zaterdag 21 november op de universiteit in Antwerpen. Een recordeditie, melden de organisatoren van Çavaria. De tweehonderd deelnemers zijn transseksuelen, travestieten, mensen in transitie, partners en ook ouders van jongeren met genderdysforie. Er is vandaag speciale aandacht voor die groep.

“Wie had vijf jaar geleden kunnen denken dat we zoiets konden organiseren”, zegt Yves Aerts, coördinator bij Çavaria. Deze Vlaamse LHBT-organisatie heeft zich in 2009 gereorganiseerd en het transgenderthema geïntegreerd. Çavaria is nu een koepelorganisatie voor ruim 120 holebi- en transgenderverenigingen in Vlaanderen. “We organiseren overleg tussen betrokken organisaties, lobbyen bij de politiek voor gelijke rechten voor transgenders, informeren en adviseren”, legt hij uit. “En we organiseren, samen met de Vlaamse transgenderorganisaties, deze T-day.”

Yves Aerts

Transgenderwet

Speciale gast in de ochtend is staatssecretaris voor Gelijke Kansen Elke Sleurs. Ook de federaal minister van Justitie Koen Geens zou aanwezig zijn, maar hij is als deelnemer van de Nationale Veiligheidsraad verhinderd. In Brussel is die ochtend het hoogste niveau van terreurdreiging ingegaan. Sleurs spreekt ook namens hem en belooft een aanpassing van de transgenderwetgeving. Je geslacht laten wijzigen op officiële documenten moet in de toekomst zonder verplichte medische procedures kunnen. Geens let dan op de juridische kant en Sleurs kijkt vooral naar de ethische en sociale aspecten van de aanpassing.

Staatssecretaris voor Gelijke kansen Elke Sleurs

'Natuurlijk is voor u iedere dag te lang...'

België heeft sinds 2007 een Wet betreffende de Transseksualiteit. Die wet kwam er om de juridische aspecten van naams- en geslachtswijziging te regelen en een recht te maken. Daar was voor die tijd veel onduidelijkheid over, met dure en onzekere procedures voor de rechtbank als gevolg. In een regeerakkoord in 2009 is toen vrij snel een evaluatie van de wet aangekondigd vanwege de oppositie tegen de strikte medische voorwaarden voor geslachtsaanpassing.

“We zijn nu in overleg over de best mogelijke wetgeving, een wet in overeenstemming met de wetten van het Europees Hof (zie kader onderaan)”, zegt Sleurs. “Natuurlijk is voor u iedere dag te lang, maar we kunnen beter een paar weken of maanden extra werken dan dat we met een halfslachtige wet komen.” Ze voegt eraan toe dat de regering de stap van geslachtsaanpassing naar bijvoorbeeld transvrouw eenvoudiger wil maken, maar een eventuele terugkeer naar het oorspronkelijke geslacht niet. Het is blijkbaar niet de bedoeling dat je een tijdje experimenteert met een leven in een ander gender. Çavaria betreurt dit, hoor ik later. De organisatie pleit ervoor de fluïditeit van genderbeleving te respecteren.

“We kijken naar internationale richtlijnen voor gelijke rechten, naar landen die hun wetgeving al aangepast hebben en naar de mogelijke invulling van een genderneutrale maatschappij”, vervolgt Sleurs. Er zijn nog allerlei vragen over de consequenties. “Het vraagt bijvoorbeeld sensibilisering van instanties en organisaties. De structuren in de maatschappij zijn heel gesegregeerd, kijk bijvoorbeeld naar sportclubs. En we moeten mensen bewust maken van de problemen die transgenders ervaren. Politiemensen bijvoorbeeld die aangiftes van discriminatie behandelen worden nu volop geschoold.”

Ouders

Dan beginnen de workshops. Er zijn ook informatiestands van ondersteunende organisaties, boeken en flyers, er is kleedruimte en een kledingbeurs. Je kunt speeddaten. En op het eind van de middag is er een ‘kaarsjesmoment’, een herdenking van door geweld omgekomen transgenders, zoals elk jaar gebeurt op de Transgender Day of Remembrance. Dit jaar zijn er wereldwijd 271 dodelijke slachtoffers van transfoob geweld geteld.

Leonie Nelissen

Weerbaarheid is controle krijgen over je lijf en je gedachten

Zo dramatisch is het gelukkig niet vaak, maar transgenders worden op straat weleens nageroepen. Hoe ga je daarmee om? Nelissen heeft het in de workshop weerbaarheid over verschillende soorten agressie. Een daarvan is agressie op basis van vooroordelen, iets waar transgenders mee te maken kunnen krijgen. De agressiepleger is vaak helemaal overtuigd van zijn gelijk en jij past daar blijkbaar niet in. Weerbaarheid, legt ze uit, is dan controle krijgen over je lijf en je gedachten. Help roepen als je bedreigd wordt in de publieke ruimte heeft vaak weinig zin. Je kunt beter iemand aanspreken: ‘meneer met die groene jas, kunt u mij helpen?’.

Tegelijk zijn er workshops voor ‘de omgeving van transgenders’. Voor partners van transgenders is er een gesprek over vragen zoals wat het betekent voor je relatie als je partners uit de kast komt als trans.

Puck (rechts) leidt een deel van de workshop over genderqueer

En ouders buigen zich gezamenlijk over de vraag wat het betekent een ouder te zijn van een transgenderkind. Hoe ga je ermee om en waar kun je hulp vragen? Twee ouderparen van genderkinderen hebben een Belgische Berdache-groep opgezet. “We zijn er niet om vragen te beantwoorden, maar we delen angsten, zorg, ervaringen en tips”, vertelt een vader. “Als je als ouders met je kind je bij het ziekenhuis in Gent meldt, moet je vaak nog jaren wachten totdat er iets gebeurt. Dan bieden we een luisterend oor.”

Ik ontmoet later twee ouders die vertellen over hun transdochter. “Ze had veel problemen op school”, zegt moeder. Zij maakt zich zorgen over de toekomst van haar dochter. “De workshops zijn heel informatief”, zegt haar man. “En het is goed om andere mensen te ontmoeten met dezelfde vragen als wij.” 

Dichter bij elkaar

Veel jongeren hebben meer belangstelling voor de workshop ‘Verleiden doe je zo…’ of voor ‘de babbel over seksualiteit en intimiteit’. Wanneer vertel je iemand die je ontmoet dat je trans bent? Bij de eerste ontmoeting of pas als je al wat langer in een relatie zit? “Meteen maar”, adviseert een deelnemer, “eerlijk zijn daarin.” Een andere vraag is: hoe ga je om met een lichaam dat niet voelt als jouw lichaam? “Het is bijvoorbeeld belangrijk hoe je partner reageert op je borstprotheses”, zegt workshopleider Eefje Van der Meer. “En na je transitie moet je partner opnieuw je lichaam ontdekken. Je moet elkaars intimiteit begrijpen.”

Anderen gaan intussen langs bij een seksuoloog, een stylist, een stemtherapeut of de patiëntcoördinator van een kliniek voor facial feminization surgery (het vrouwelijker maken van het gezicht).

'... dat we eigenlijk bestaan om het mannelijke en het vrouwelijke in de wereld dichter bij elkaar te brengen'

Er is ten slotte ook een workshop over genderqueer. Daar gaat het over de ruimte tussen M en V, hoe kun je daar gelukkig zijn? Joz Motmans van het Transgenderinfopunt, de centrale informatie organisatie dicht tegen de genderpoli in Gent die vergelijkbaar is met het Nederlandse Transvisie, stelt een vraag over een derde optie op je identiteitskaart. De politiek denkt daarover na, maar “wat vinden jullie daarvan, zou je die X ook aankruisen?”. “Ik zou liever de keuze hebben tussen M, V of ‘niet belangrijk’”, reageert iemand. “Met een X blijft het gevaar van discriminatie aanwezig. De werkgever die denkt: ojee, probleem. Wat moet ik hiermee?”.

Melanie, Joz en Joppe van het Transgenderinfopunt

“Het is soms vreselijk zwaar”, zegt een deelnemer. Als je omgeving je afwijst of als je niet met je ouders of vrienden kunt praten over jouw zoektocht naar je genderidentiteit. “Dan voel je je heel erg alleen.” Dat geldt voor transvrouwen, transmannen en ook voor de genderqueers in deze workshop. “Toch denk ik dat wij genderqueers speciale betekenis hebben”, zegt een andere deelnemer. “Ik denk dat we eigenlijk bestaan om het mannelijke en het vrouwelijke in de wereld dichter bij elkaar te brengen.”

Kader over Transsituatie in België

Transsituatie in België

In totaal 794 Belgen hebben in de afgelopen 22 jaar hun geslacht officieel laten aanpassen, twee derde van man naar vrouw en een derde van vrouw naar man. Transmannen zijn gemiddeld 32 jaar wanneer ze hun geslachtsaanpassing officieel laten registreren. De gemiddelde leeftijd bij transvrouwen ligt hoger en is 49 jaar. In de leeftijdscategorie onder 25 was de laatste twee jaar een grote stijging van het aantal transgenders die de overgang maakten van vrouw naar man. Het is de enige leeftijdscategorie waarin de overgang naar man groter is dan andersom.

De cijfers komen van het Instituut voor gelijkheid van vrouwen en mannen. Annelies Cardon en Barbara Ortiz vertegenwoordigen het instituut op de T-Day in Antwerpen. Ze vertellen dat het een onafhankelijke federale instelling is die aanvankelijk onderdeel was van het ministerie van Arbeid. “Nu is Elke Schreurs onze voogdijstaatssecretaris.”

Sinds 2013 is er een federaal actieplan (voor heel België) tegen homofoob en transfoob geweld en discriminatie. Discriminatie op basis van genderidentiteit of genderexpressie is sinds augustus 2014 wettelijk geregeld. Dat is de basis waarop ze kunnen handelen. “Ongeveer 10 procent van de meldingen over discriminatie gaan over transgenderdiscriminatie”, zegt Cardon. “Maar veel mensen weten ons niet te vinden voor vragen, klachten of hulp. We willen vandaag hier kenbaar maken dat we ook voor transgenders aanspreekbaar zijn.”

In België geldt sinds 2007 de Wet betreffende de Transseksualiteit, maar die bepaalt dat transgenders hun gender alleen kunnen aanpassen op voorwaarde dat ze zichzelf laten steriliseren. België is met vele andere Europese landen waar dezelfde voorwaarden gelden, hiervoor op de vingers getikt door het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Er wordt nu gewerkt aan een aanpassing van de wet. Het instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen vraagt daarnaast dringend om uitwerking van het actieplan tegen discriminatie op basis van genderaanpassing, genderidentiteit of genderexpressie.

Meer informatie over de situatie in Vlaanderen en België kan je nalezen op de website www.transgenderinfo.be. Je kunt hen bellen voor meer informatie over transitie, zorgmogelijkheden, gezondheid en meer. Ook op www.cavaria.be is informatie te vinden, onder meer de brochure Alles wat je altijd al wilde weten over transgenders.