Een wereld zonder gender
Persoonlijke ontdekkingstocht van een tussenfiguur
Van 18 tot 20 september 1998 werd in Oxford de 'Third International Congress on sex and gender' gehouden. Een conferentie waar een mix van deskundigen en betrokkenen samenkwam om te discussiëren over transgender onderwerpen in de ruimste zin. Eén van de sprekers was Christie Elan-Cane, iemand die zichzelf als lid van een 'derde gender' beschouwt: geen man en geen vrouw en ook geen combinatie van twee genders. Elan Canes standpunt is vergaand: kunnen we gender niet als zodanig afschaffen? In de voor het Continuüm vertaalde lezing vertelt 'per' (geen zij en geen hij) over de persoonlijke geschiedenis die tot deze visie leidde.
Mijn naam is Christie Elan-Cane en ik behoor tot de derde gender. Mijn definitie van de derde gender is: een identiteit die mannelijk noch vrouwelijk is, een identiteit die buiten het bipolaire man-vrouw gender-systeem valt. Ik ben genderloos in een wereld waarin ieder individu wordt gedefinieerd en erkend door gender. Vanuit de positie van iemand die buiten deze indeling staat, met een identiteit die geen maatschappelijke legitimering kent, ben ik de betekenis ter discussie gaan stellen van gender en het idee dat ieder individu gegenderd zou moeten zijn.
Ik spreek als iemand die een besluit heeft genomen dat voor de meeste mensen ondenkbaar is. Ik heb zelfstandig de keuze voor een operatie gemaakt, om mezelf het lichaam te geven dat ik wilde. Al was de ingreep die ik nodig had erg moeilijk te verkrijgen, omdat ik werd gezien als 'tegen mijn gender in gaand'. Ik werd beschouwd als een abnormaal verschijnsel. Maar ik voelde me niet abnormaal. Ik verlangde ernaar dat mijn lichaam zou uitdrukken hoe ik me van binnen voelde. Een operatie was voor mij noodzakelijk om dat doel te bereiken.
Nadat ik door een operatieve ingreep het lichaam had gekregen dat bij me paste, begon ik mijn identiteit als lesbienne en als vrouw ter discussie te stellen. Ik heb me nooit een vrouw gevoeld en ik voelde me altijd bijzonder ongemakkelijk als ik met die gender-identiteit werd aangeduid. Ik heb nooit een vrouw willen zijn, maar ik kende ook geen sterke gevoelens dat ik een man was en ik geloofde (als gevolg van mijn socialisatie) dat er geen echt alternatief was. Pas toen ik geopereerd was wist ik dat ik geen vrouw was en nooit geweest was, afgezien van de oorspronkelijke, niet-passende buitenkant van mijn lichaam. Ik was geen vrouw en geen man, en ik zocht een naam voor mijn identiteit. Daarom heb ik mezelf derde gender genoemd: niet man en niet vrouw. Mijn nieuwe androgyne lichaam en genderloze identiteit pasten bij elkaar.
Ik wist niet meteen wat ik met deze verbazingwekkende en bevrijdende ontdekking aan moest. Aan de ene kant was het iets zo persoonlijks dat ik het voor mezelf wilde houden, uit angst dat het belachelijk zou worden gemaakt. Aan de andere kant had ik nu een identiteit gevonden waarmee ik me verbonden voelde en die ik wilde uiten. Het was alsof ik mijn leven in duisternis had doorgebracht en plotseling het licht was aangegaan. Dingen waarmee ik jaren had geworsteld werden helder: de afkeer van mijn lichaam en de noodzaak die ik voelde om het te veranderen. Mijn afvalligheid, en zelfs walging, ten opzichte van het concept 'vrouwelijkheid'. Niet in staat zijn me verbonden te voelen met vrouwen. Mijn voorkeur voor het gezelschap van mannen, zij het op een veilige afstand. Het gevoel van totale vervreemding van de wereld en van iedereen om me heen. Toen alles op zijn plaats viel, ervaarde ik voor het eerst een identiteitsbesef. Hoe kon ik dat voor me houden, als een geheim waarvoor je je zou moeten schamen? Ik wilde me kunnen uiten, en leven als een persoon zonder gender. Mijn persoonlijke ontdekkingstocht lag achter me, maar de volgende stap, acceptatie van mijn gekozen genderloze positie, was nog maar net begonnen.
De maatschappij schrijft voor dat je óf man óf vrouw bent. Er is geen plaats voor individuen die, om wat voor reden dan ook, uit het bipolaire gender-systeem willen stappen. Ik had kunnen besluiten om niets naar buiten te brengen en door te leven zoals ik dat altijd al had gedaan (dus uiterlijk gezien te worden als vrouw), terwijl ik wist dat ik in werkelijkheid iets anders was. Een jaar lang leefde ik deze onwaarheid, omdat ik bang was dat mijn leven anders nadelig zou worden beïnvloed. Slechts tot op zekere hoogte lukte dat; de prijs die ik voor dit 'bedrog' moest betalen, vond ik toch te hoog. Op formulieren moest ik nog steeds het hokje 'v' voor vrouw aankruisen, omdat ik in officiële en bureaucratische termen een niet bestaand persoon was. Ik kromp ineen als ik een brief ontving die begon met 'mevrouw': een constante herinnering aan het feit dat ik door de buitenwereld nog steeds bij een niet-passende gender-categorie werd ingedeeld.
Ik was bijzonder trots op mijn lichaam. Het lichaam waar ik me ooit voor schaamde. Maar ik was bang om het aan anderen te laten zien, omdat ik negatieve reacties zou kunnen krijgen. En ik vroeg me af hoe ik kon uitleggen waarom ik geen borsten had, wat voor iedereen behalve voor mezelf onbegrijpelijk leek. Ik wilde me niet de rest van mijn leven moeten verontschuldigen. Ik wilde de waarheid vertellen.
Ik zou nooit gelukkig kunnen zijn en me eerlijk tegenover mezelf kunnen voelen als ik door zou gaan met dit 'bedrog', alleen maar omdat ik bang was voor de sociale afwijzing waar ik anders mee geconfronteerd zou worden. En dus besloot ik voor mezelf uit te komen en te weigeren vastgepind te worden in het bipolaire gender-systeem, enkel om de maatschappij, die geen plaats voor mij inruimde, te plezieren.
Nadat ik dit had besloten, ontdekte ik dat het in deze maatschappij onmogelijk is om zonder gender te functioneren. Elk formulier waarop je je geslacht moet invullen, biedt slechts twee mogelijkheden: man of vrouw. Wanneer je weigert die vraag te beantwoorden, kun je dat paspoort, die bankrekening, die baan of wat dan ook wel vergeten. Terwijl iemands gender er in feite niet toe doet, wordt de gender-indeling voortdurend opgelegd door het bedrijfsleven, de autoriteiten, en een meerderheid van de mensen: zij accepteren deze situatie omdat ze er niet persoonlijk door worden geraakt en niet op het idee komen het ter discussie te stellen.
Het is niet verwonderlijk dat gender-klinieken hun patiënten dwingen een zware en vernederende oefentijd, real-life test genoemd, te doorstaan, om zich ervan te verzekeren dat de betreffende persoon aan de relevante criteria voldoet, voordat wordt overgegaan tot een operatieve ingreep. Sommige patiënten die binnen het bipolaire gender-systeem transseksueel zijn, kunnen door deze test heen komen, voor anderen is de test ongeschikt en zelfs verkeerd. Persoonlijk verafschuw ik het idee dat iemand een test moet doorstaan voordat de noodzakelijke behandeling wordt verstrekt. Tegelijkertijd begrijp ik de achterliggende redenering: iedereen die zich buiten het gender-systeem plaatst, zal vormen van discriminatie tegenkomen, die ondenkbaar zijn voor welke andere maatschappelijke minderheid dan ook.
Er bestaat geen benaming voor de derde gender. Zowel meneer en mevrouw als hij en zij zijn ongeschikt. Om maatschappelijke en juridische erkenning te verkrijgen is het noodzakelijk dat de derde gender een eigen aanspreekvorm heeft die niet gender-specifiek is en tevens een correcte aanduiding is. In informele discussies zijn diverse suggesties naar voren gebracht. Mijn voorkeur gaat uit naar het woord 'per' (afgeleid van 'persoon'), te gebruiken in plaats van hij of zij als een ongegenderd persoon wordt bedoeld. Per kan ook worden gebruikt in plaats van hem of haar. Een afkorting in de vorm van een hoofdletter 'P' en een kleine letter 'r' (Pr.) kan voldoen als aanspreektitel ter vervanging van meneer en mevrouw. (*)
Het bedenken van ongegenderde aanspreekvormen en verwijswoorden kan een eerste belangrijke stap zijn om een raamwerk te creren waarbinnen de ongegenderde minderheid (een nu vrijwel onzichtbare groep, die in aantal zal toenemen wanneer het mogelijk wordt buiten de gender-tweedeling te leven) een plaats krijgt naast de gegenderde meerderheid.
De bestaande wetgeving biedt geen ruimte aan mensen van de derde gender. Anti-discriminatie wetten gaan nog steeds uit van het bipolaire gender-systeem. Ik wil niet als een derde gender persoon over het hoofd worden gezien. Ik besta. Ik doe er toe. Nieuwe wetten, die de positie van alle transgender mensen versterken, zijn noodzakelijk.
Dankzij de feministische- en de homobeweging van de afgelopen decennia zijn sommige vormen van ongelijkheid aan de kaak gesteld, en wordt de afstand tussen de twee polen langzamerhand kleiner. Maar het fundament van het bipolaire gender-systeem is door deze bewegingen niet aangetast. Integendeel, de gender-tweedeling is steviger dan ooit in onze psyche verankerd. Er is momenteel eerder sprake van stagnatie dan van vooruitstrevend denken.
We leven in een systeem dat stamt uit het begin van de geschreven geschiedenis, maar in de moderne wereld geen bestaansrecht meer heeft, behalve dan dat deze indeling zo is ingebakken dat het heel moeilijk is om het te veranderen. Zo lang geen enkele machthebber het bipolaire gender-systeem ter discussie stelt, blijft het bestaan.
Nog steeds krijgt iedereen bij de geboorte een gender toegewezen, op basis van fysieke kenmerken: de geslachtsdelen. Er zijn mensen (zo'n 5%, naar wat ik heb begrepen), die 'tweeslachtig' worden geboren: baby's die lichamelijke kenmerken vertonen die niet uitsluitend vrouwelijk of uitsluitend mannelijk zijn. Deze kinderen worden vlak na de geboorte of in hun eerste levensjaren geopereerd, nadat door een arts is 'besloten' of het kind als jongetje of als meisje moet worden opgevoed.
Vanwege mijn keuze voor een operatie ben ik beschuldigd van zelfverminking. Maar deze verminking wordt regelmatig uitgevoerd op weerloze, pasgeboren baby's en kleine kinderen, omdat men het nodig vindt dat zij in het gender-systeem worden ingepast. Waarom? Om te voorkomen dat ze uitzonderingen zullen worden in een maatschappij waar de angst er niet bij te horen, wordt aangeleerd? Ik denk dat het hoog tijd is dat de maatschappij haar blik verruimt en zich afvraagt waarom we de gender-tweedeling blijven bestendigen en mensen die zich niet met één van de polen kunnen identificeren, blijven verbannen naar een plek buiten de samenleving, waar we sociaal en juridisch niet bestaan.
Gender is geen vorm waarin je kunt worden gegoten. Gender is geen lichamelijke hoedanigheid. Gender is een gemoedstoestand en een aspect van maatschappelijke conditionering. Geen enkel argument kan aannemelijk maken waarom er twee lijnrecht tegenover elkaar staande genders zouden moeten bestaan, of waarom gender überhaupt zou moeten bestaan.
Mijn naam is Christie Elan-Cane en ik behoor tot de derde gender. Mijn definitie van de derde gender is: een identiteit die mannelijk noch vrouwelijk is, een identiteit die buiten het bipolaire man-vrouw gender-systeem valt. Ik ben genderloos in een wereld waarin ieder individu wordt gedefinieerd en erkend door gender. Vanuit de positie van iemand die buiten deze indeling staat, met een identiteit die geen maatschappelijke legitimering kent, ben ik de betekenis ter discussie gaan stellen van gender en het idee dat ieder individu gegenderd zou moeten zijn.Ik spreek als iemand die een besluit heeft genomen dat voor de meeste mensen ondenkbaar is. Ik heb zelfstandig de keuze voor een operatie gemaakt, om mezelf het lichaam te geven dat ik wilde. Al was de ingreep die ik nodig had erg moeilijk te verkrijgen, omdat ik werd gezien als 'tegen mijn gender in gaand'. Ik werd beschouwd als een abnormaal verschijnsel. Maar ik voelde me niet abnormaal. Ik verlangde ernaar dat mijn lichaam zou uitdrukken hoe ik me van binnen voelde. Een operatie was voor mij noodzakelijk om dat doel te bereiken.
Nadat ik door een operatieve ingreep het lichaam had gekregen dat bij me paste, begon ik mijn identiteit als lesbienne en als vrouw ter discussie te stellen. Ik heb me nooit een vrouw gevoeld en ik voelde me altijd bijzonder ongemakkelijk als ik met die gender-identiteit werd aangeduid. Ik heb nooit een vrouw willen zijn, maar ik kende ook geen sterke gevoelens dat ik een man was en ik geloofde (als gevolg van mijn socialisatie) dat er geen echt alternatief was. Pas toen ik geopereerd was wist ik dat ik geen vrouw was en nooit geweest was, afgezien van de oorspronkelijke, niet-passende buitenkant van mijn lichaam. Ik was geen vrouw en geen man, en ik zocht een naam voor mijn identiteit. Daarom heb ik mezelf derde gender genoemd: niet man en niet vrouw. Mijn nieuwe androgyne lichaam en genderloze identiteit pasten bij elkaar.
Ik wist niet meteen wat ik met deze verbazingwekkende en bevrijdende ontdekking aan moest. Aan de ene kant was het iets zo persoonlijks dat ik het voor mezelf wilde houden, uit angst dat het belachelijk zou worden gemaakt. Aan de andere kant had ik nu een identiteit gevonden waarmee ik me verbonden voelde en die ik wilde uiten. Het was alsof ik mijn leven in duisternis had doorgebracht en plotseling het licht was aangegaan. Dingen waarmee ik jaren had geworsteld werden helder: de afkeer van mijn lichaam en de noodzaak die ik voelde om het te veranderen. Mijn afvalligheid, en zelfs walging, ten opzichte van het concept 'vrouwelijkheid'. Niet in staat zijn me verbonden te voelen met vrouwen. Mijn voorkeur voor het gezelschap van mannen, zij het op een veilige afstand. Het gevoel van totale vervreemding van de wereld en van iedereen om me heen. Toen alles op zijn plaats viel, ervaarde ik voor het eerst een identiteitsbesef. Hoe kon ik dat voor me houden, als een geheim waarvoor je je zou moeten schamen? Ik wilde me kunnen uiten, en leven als een persoon zonder gender. Mijn persoonlijke ontdekkingstocht lag achter me, maar de volgende stap, acceptatie van mijn gekozen genderloze positie, was nog maar net begonnen.
Waarheid of bedrog
De maatschappij schrijft voor dat je óf man óf vrouw bent. Er is geen plaats voor individuen die, om wat voor reden dan ook, uit het bipolaire gender-systeem willen stappen. Ik had kunnen besluiten om niets naar buiten te brengen en door te leven zoals ik dat altijd al had gedaan (dus uiterlijk gezien te worden als vrouw), terwijl ik wist dat ik in werkelijkheid iets anders was. Een jaar lang leefde ik deze onwaarheid, omdat ik bang was dat mijn leven anders nadelig zou worden beïnvloed. Slechts tot op zekere hoogte lukte dat; de prijs die ik voor dit 'bedrog' moest betalen, vond ik toch te hoog. Op formulieren moest ik nog steeds het hokje 'v' voor vrouw aankruisen, omdat ik in officiële en bureaucratische termen een niet bestaand persoon was. Ik kromp ineen als ik een brief ontving die begon met 'mevrouw': een constante herinnering aan het feit dat ik door de buitenwereld nog steeds bij een niet-passende gender-categorie werd ingedeeld.
Ik was bijzonder trots op mijn lichaam. Het lichaam waar ik me ooit voor schaamde. Maar ik was bang om het aan anderen te laten zien, omdat ik negatieve reacties zou kunnen krijgen. En ik vroeg me af hoe ik kon uitleggen waarom ik geen borsten had, wat voor iedereen behalve voor mezelf onbegrijpelijk leek. Ik wilde me niet de rest van mijn leven moeten verontschuldigen. Ik wilde de waarheid vertellen.
Ik zou nooit gelukkig kunnen zijn en me eerlijk tegenover mezelf kunnen voelen als ik door zou gaan met dit 'bedrog', alleen maar omdat ik bang was voor de sociale afwijzing waar ik anders mee geconfronteerd zou worden. En dus besloot ik voor mezelf uit te komen en te weigeren vastgepind te worden in het bipolaire gender-systeem, enkel om de maatschappij, die geen plaats voor mij inruimde, te plezieren.
Nadat ik dit had besloten, ontdekte ik dat het in deze maatschappij onmogelijk is om zonder gender te functioneren. Elk formulier waarop je je geslacht moet invullen, biedt slechts twee mogelijkheden: man of vrouw. Wanneer je weigert die vraag te beantwoorden, kun je dat paspoort, die bankrekening, die baan of wat dan ook wel vergeten. Terwijl iemands gender er in feite niet toe doet, wordt de gender-indeling voortdurend opgelegd door het bedrijfsleven, de autoriteiten, en een meerderheid van de mensen: zij accepteren deze situatie omdat ze er niet persoonlijk door worden geraakt en niet op het idee komen het ter discussie te stellen.
Het is niet verwonderlijk dat gender-klinieken hun patiënten dwingen een zware en vernederende oefentijd, real-life test genoemd, te doorstaan, om zich ervan te verzekeren dat de betreffende persoon aan de relevante criteria voldoet, voordat wordt overgegaan tot een operatieve ingreep. Sommige patiënten die binnen het bipolaire gender-systeem transseksueel zijn, kunnen door deze test heen komen, voor anderen is de test ongeschikt en zelfs verkeerd. Persoonlijk verafschuw ik het idee dat iemand een test moet doorstaan voordat de noodzakelijke behandeling wordt verstrekt. Tegelijkertijd begrijp ik de achterliggende redenering: iedereen die zich buiten het gender-systeem plaatst, zal vormen van discriminatie tegenkomen, die ondenkbaar zijn voor welke andere maatschappelijke minderheid dan ook.
Taal en wet
Er bestaat geen benaming voor de derde gender. Zowel meneer en mevrouw als hij en zij zijn ongeschikt. Om maatschappelijke en juridische erkenning te verkrijgen is het noodzakelijk dat de derde gender een eigen aanspreekvorm heeft die niet gender-specifiek is en tevens een correcte aanduiding is. In informele discussies zijn diverse suggesties naar voren gebracht. Mijn voorkeur gaat uit naar het woord 'per' (afgeleid van 'persoon'), te gebruiken in plaats van hij of zij als een ongegenderd persoon wordt bedoeld. Per kan ook worden gebruikt in plaats van hem of haar. Een afkorting in de vorm van een hoofdletter 'P' en een kleine letter 'r' (Pr.) kan voldoen als aanspreektitel ter vervanging van meneer en mevrouw. (*)
Het bedenken van ongegenderde aanspreekvormen en verwijswoorden kan een eerste belangrijke stap zijn om een raamwerk te creren waarbinnen de ongegenderde minderheid (een nu vrijwel onzichtbare groep, die in aantal zal toenemen wanneer het mogelijk wordt buiten de gender-tweedeling te leven) een plaats krijgt naast de gegenderde meerderheid.
De bestaande wetgeving biedt geen ruimte aan mensen van de derde gender. Anti-discriminatie wetten gaan nog steeds uit van het bipolaire gender-systeem. Ik wil niet als een derde gender persoon over het hoofd worden gezien. Ik besta. Ik doe er toe. Nieuwe wetten, die de positie van alle transgender mensen versterken, zijn noodzakelijk.
Dankzij de feministische- en de homobeweging van de afgelopen decennia zijn sommige vormen van ongelijkheid aan de kaak gesteld, en wordt de afstand tussen de twee polen langzamerhand kleiner. Maar het fundament van het bipolaire gender-systeem is door deze bewegingen niet aangetast. Integendeel, de gender-tweedeling is steviger dan ooit in onze psyche verankerd. Er is momenteel eerder sprake van stagnatie dan van vooruitstrevend denken.
Verminking
We leven in een systeem dat stamt uit het begin van de geschreven geschiedenis, maar in de moderne wereld geen bestaansrecht meer heeft, behalve dan dat deze indeling zo is ingebakken dat het heel moeilijk is om het te veranderen. Zo lang geen enkele machthebber het bipolaire gender-systeem ter discussie stelt, blijft het bestaan.
Nog steeds krijgt iedereen bij de geboorte een gender toegewezen, op basis van fysieke kenmerken: de geslachtsdelen. Er zijn mensen (zo'n 5%, naar wat ik heb begrepen), die 'tweeslachtig' worden geboren: baby's die lichamelijke kenmerken vertonen die niet uitsluitend vrouwelijk of uitsluitend mannelijk zijn. Deze kinderen worden vlak na de geboorte of in hun eerste levensjaren geopereerd, nadat door een arts is 'besloten' of het kind als jongetje of als meisje moet worden opgevoed.
Vanwege mijn keuze voor een operatie ben ik beschuldigd van zelfverminking. Maar deze verminking wordt regelmatig uitgevoerd op weerloze, pasgeboren baby's en kleine kinderen, omdat men het nodig vindt dat zij in het gender-systeem worden ingepast. Waarom? Om te voorkomen dat ze uitzonderingen zullen worden in een maatschappij waar de angst er niet bij te horen, wordt aangeleerd? Ik denk dat het hoog tijd is dat de maatschappij haar blik verruimt en zich afvraagt waarom we de gender-tweedeling blijven bestendigen en mensen die zich niet met één van de polen kunnen identificeren, blijven verbannen naar een plek buiten de samenleving, waar we sociaal en juridisch niet bestaan.
Gender is geen vorm waarin je kunt worden gegoten. Gender is geen lichamelijke hoedanigheid. Gender is een gemoedstoestand en een aspect van maatschappelijke conditionering. Geen enkel argument kan aannemelijk maken waarom er twee lijnrecht tegenover elkaar staande genders zouden moeten bestaan, of waarom gender überhaupt zou moeten bestaan.
<
Vertaling: Peetje Lanser, Bewerking: Tim de Jong
© Christie Elan-Cane, All rights reserved
(*) In het Engels heeft 'per' ook een associatie met de woorden 'her', 'his', 'he' en 'she'. De keuze voor 'Pr' heeft wellicht te maken met de Engelse aanspreektitels 'Mr' en 'Mrs'.
