Drie seksen in de Dominicaanse Republiek
Seksedichotomie als cultureel verschijnsel - III
In het Continuüm nr. 4 (1999) introduceerde Anna Aalten drie wetten die ten grondslag liggen aan de manier waarop wij in Nederland denken over sekse en sekse-identiteit: de Wet van de Biologie, de Wet van de Onveranderlijkheid en de Wet van de Dichotomie. Simpel gezegd komen deze (ongeschreven) wetten erop neer dat wij geloven dat er slechts twee soorten mensen zijn, mannen en vrouwen. Bovendien gaan we ervan uit dat deze wetten overal ter wereld geldig zijn. Maar in dat laatste vergissen we ons. Na eerdere bezoeken aan Noord-Amerika en India, neemt Aalten ons deze keer mee naar de Dominicaanse Republiek.
Alberto is een forse man met brede schouders en hoog opgeschoren kort zwart haar. Hij woont in een dorp in de Dominicaanse Republiek, verdient zijn brood als rietkapper en brengt zijn vrije tijd door met zijn vrienden, een spelletje domino spelend of sleutelend aan zijn motorfiets. Als er muziek is neemt hij zijn vrouw mee uit dansen en in het weekend organiseert hij hanengevechten. Toch is Alberto geen gewone man. Want toen Alberto klein was droeg hij een jurk en had hij vlechtjes in zijn haar.
Alberto is een van de hoofdpersonen in de documentaire Is it a boy or a girl? (1999). Daarin vertelt zijn moeder dat zij al heel snel na de geboorte wist dat haar dochtertje Yberque een guevedoche was, een meisje met een penisje en balletjes. Yberque werd opgevoed als meisje, maar vanaf haar negende begon zij zich te verzetten tegen de meisjeskleren die zij moest dragen. Op haar tiende knipte zij haar lange haren af. Vanaf dat moment wist haar moeder dat de verandering begonnen was.
In het dorp waar Alberto woont is hij beslist niet de enige met zo'n achtergrond. Een dorpsgenoot van hem heeft tien kinderen, drie dochters, drie zonen en vier guevedoches. Hij vertelt hoe belangrijk hij het vindt dat ouders hun kinderen accepteren zoals ze zijn. 'Ik ben ervan overtuigd dat ouders hun kinderen moeten vragen wat ze willen zijn en hen daarin moeten steunen,' zegt hij. Ook de moeder van Alberto maakt niet de indruk te hebben geleden onder de sekseverandering van haar zoon. Op de vraag hoe de omgeving Alberto behandelde, reageert ze: 'Natuurlijk is hij weleens geplaagd. Hij was eerst een meisje en daarna een jongen.' Maar ze benadrukt dat de mensen in het dorp gewend zijn aan het fenomeen. Ook Alberto's vrouw is op de hoogte van zijn verleden.
De mensen in het dorp waar Alberto woont noemen hem een guevedoche, hetgeen letterlijk betekent 'penis op je twaalfde'. Er is echter ook een medische term voor zijn situatie. Alberto is geboren met een erfelijke afwijking die 5-alpha reductase deficiency wordt genoemd, kortweg 5-ARD. In de lichamen van (ongeboren) babies met 5-ARD wordt testosteron niet omgezet in dihydrotestosteron, het hormoon waarmee de externe mannelijke geslachtsorganen worden gevormd. Hoewel ze genetisch jongetjes zijn en wel een penis en testes hebben, zien deze babies er bij de geboorte nagenoeg altijd uit als meisjes. De testes zijn niet ingedaald en lijken daardoor op schaamlippen, terwijl de penis zo klein is dat hij gemakkelijk kan worden aangezien voor een clitoris. Om deze reden wordt 5-ARD ook wel mannelijk pseudohermafroditisme genoemd.
De verschijningsvorm van 5-ARD loopt uiteen tussen 'normaal' uitziende mannelijke en 'normaal' uitziende vrouwelijke geslachtsorganen en alles wat daartussen zit. Zonder medisch ingrijpen ontwikkelen alle 5-ARD kinderen in hun puberteit een mannelijk uiterlijk, met brede schouders, smalle heupen, een geprononceerde adamsappel, een mannelijke lichaams- en gezichtsbeharing en een lage stem. Ze zijn echter wel onvruchtbaar. Zoals gezegd is 5-ARD erfelijk; het wordt doorgegeven via de moeder. Die erfelijkheid is mogelijk ook de verklaring voor het feit dat 5-ARD in bepaalde regio's meer voorkomt dan in andere. In de Dominicaanse Republiek is 5-ARD een bekend verschijnsel, evenals in Turkije en in de hooglanden van Nieuw-Guinea.
Wanneer Alberto in de Verenigde Staten zou zijn geboren, zou zijn situatie over het algemeen even snel geconstateerd zijn als nu in de Dominicaanse Republiek het geval was. Maar de manier waarop er vervolgens met hem om was gegaan zou sterk verschillend zijn geweest. Hij zou onmiddellijk in het ziekenhuis zijn opgenomen voor verder onderzoek. Daarna zouden de doktoren zijn ouders hebben verteld dat hun dochter een fysieke afwijking had, die het noodzakelijk maakte haar te opereren. Bij de chirurgische ingreep zouden haar testes weggehaald zijn en zou haar penis kleiner gemaakt zijn, zodat deze meer op een clitoris leek. De artsen zouden haar ontwikkeling blijvend gevolgd hebben en haar aan het begin van de puberteit hormoontherapie hebben voorgeschreven om ervoor te zorgen dat het dan actief wordende testosteron geen kans kreeg. Als ze in de periode daarna desondanks twijfels zou hebben gekregen over haar sekse-identiteit, zou haar psychotherapie zijn aangeboden. De gedachte achter deze behandeling is, dat kinderen van wie de sekse niet duidelijk is onmogelijk een normale jeugd kunnen hebben. Ouders van een baby die genetisch een jongetje is, maar eruitziet als een meisje, zullen niet weten hoe zij zich tot hun kind moeten verhouden, met hem/haar om moeten gaan en hem/haar moeten opvoeden. Het bestaan van zo'n kind zet de drie wetten van sekse ter discussie en zadelt de mensen in zijn/haar omgeving op met zoveel onzekerheden dat een normale omgang onmogelijk wordt.
Volgens de Wet van de Biologie zou iemands sekse simpelweg af te lezen zijn aan de fysieke kenmerken. Maar aan welke fysieke kenmerken moeten wij ons vasthouden in het geval van een kind met 5-ARD? Als we afgaan op het uiterlijk van de geslachtsorganen, zullen we dit kind een meisje noemen, maar kijkend naar de uitslag van het genetisch onderzoek definiëren we het als een jongetje. Welke fysieke kenmerken zijn dan doorslaggevend? De Wet van de Onveranderlijkheid stelt dat wie als vrouw geboren is, altijd vrouw zal blijven. Maar kinderen met 5-ARD zien er als klein kind uit als een meisje en 'veranderen' tijdens de puberteit in een jongetje. Door de onzekerheid over de basis van de biologie en de veranderingen tijdens de puberteit komt ook Wet van de Dichotomie op losse schroeven te staan.
Sommige onderzoekers die zich bezighouden met sekseverschillen zien in Alberto het overtuigende bewijs dat sekse-identiteit uiteindelijk een fysieke basis heeft. Volgens hen was het de stoot testosteron die Alberto in zijn puberteit te verduren kreeg, die ervoor zorgde dat hij zich ondanks zijn opvoeding als meisje ontwikkelde tot een man. Maar wanneer we de manier waarop Alberto en zijn dorpsgenoten zelf over zijn verandering spraken serieus nemen komen we tot een andere conclusie.
Toen de moeder van Alberto haar net geboren dochtertje baadde en daarbij ontdekte dat het kind een penisje had, wist zij onmiddellijk dat het een guevedoche was. Ze kende het fenomeen en wist dat haar kind rond de puberteit fysiek uitgesproken mannelijke kenmerken zou kunnen ontwikkelen. De betrekkelijke openheid waarmee de dorpsgenoten over de toestand praatten en het feit dat er in het plaatselijk taalgebruik een woord bestond om deze te beschrijven boden haar een cultureel kader om met de situatie om te gaan. Zij voedde haar kind daarom niet op als een meisje, maar als een guevedoche. Het is bovendien de vraag of de mensen in Alberto's omgeving hem ondubbelzinnig als een man beschouwen. Men kent zijn geschiedenis en ook zijn vrouw is op de hoogte van zijn verleden. De conclusie dat hier een als meisje opgevoed kind onder invloed van testosteron een man wordt, is te simplistisch en doet geen recht aan de culturele betekenissen die de mensen in de Dominicaanse Republiek aan lichamelijke kenmerken en verschillen geven.
Op het gebied van gender is de Dominicaanse Republiek geen uitgesproken tolerante samenleving. Vrouwen en mannen worden als verschillend beschouwd en er bestaan duidelijk omschreven culturele regels ten aanzien van hun gedrag en verantwoordelijkheden. Maar als het gaat om sekse is men in de Dominicaanse Republiek ruimhartiger dan bij ons. De bekendheid met het fenomeen van kinderen met 5-ARD heeft geleid tot een erkenning van de gevarieerdheid van sekse. Met hun gebruik van het woord guevedoche geven de Dominicanen aan dat zij ervan uit gaan dat er eigenlijk drie seksen zijn: meisjes, jongens en guevedoches. Deze laatsten krijgen van hun omgeving de ruimte om te worden wie zij willen zijn.
Alberto is een forse man met brede schouders en hoog opgeschoren kort zwart haar. Hij woont in een dorp in de Dominicaanse Republiek, verdient zijn brood als rietkapper en brengt zijn vrije tijd door met zijn vrienden, een spelletje domino spelend of sleutelend aan zijn motorfiets. Als er muziek is neemt hij zijn vrouw mee uit dansen en in het weekend organiseert hij hanengevechten. Toch is Alberto geen gewone man. Want toen Alberto klein was droeg hij een jurk en had hij vlechtjes in zijn haar.
Alberto is een van de hoofdpersonen in de documentaire Is it a boy or a girl? (1999). Daarin vertelt zijn moeder dat zij al heel snel na de geboorte wist dat haar dochtertje Yberque een guevedoche was, een meisje met een penisje en balletjes. Yberque werd opgevoed als meisje, maar vanaf haar negende begon zij zich te verzetten tegen de meisjeskleren die zij moest dragen. Op haar tiende knipte zij haar lange haren af. Vanaf dat moment wist haar moeder dat de verandering begonnen was.
In het dorp waar Alberto woont is hij beslist niet de enige met zo'n achtergrond. Een dorpsgenoot van hem heeft tien kinderen, drie dochters, drie zonen en vier guevedoches. Hij vertelt hoe belangrijk hij het vindt dat ouders hun kinderen accepteren zoals ze zijn. 'Ik ben ervan overtuigd dat ouders hun kinderen moeten vragen wat ze willen zijn en hen daarin moeten steunen,' zegt hij. Ook de moeder van Alberto maakt niet de indruk te hebben geleden onder de sekseverandering van haar zoon. Op de vraag hoe de omgeving Alberto behandelde, reageert ze: 'Natuurlijk is hij weleens geplaagd. Hij was eerst een meisje en daarna een jongen.' Maar ze benadrukt dat de mensen in het dorp gewend zijn aan het fenomeen. Ook Alberto's vrouw is op de hoogte van zijn verleden.
Penis op je twaalfde
De mensen in het dorp waar Alberto woont noemen hem een guevedoche, hetgeen letterlijk betekent 'penis op je twaalfde'. Er is echter ook een medische term voor zijn situatie. Alberto is geboren met een erfelijke afwijking die 5-alpha reductase deficiency wordt genoemd, kortweg 5-ARD. In de lichamen van (ongeboren) babies met 5-ARD wordt testosteron niet omgezet in dihydrotestosteron, het hormoon waarmee de externe mannelijke geslachtsorganen worden gevormd. Hoewel ze genetisch jongetjes zijn en wel een penis en testes hebben, zien deze babies er bij de geboorte nagenoeg altijd uit als meisjes. De testes zijn niet ingedaald en lijken daardoor op schaamlippen, terwijl de penis zo klein is dat hij gemakkelijk kan worden aangezien voor een clitoris. Om deze reden wordt 5-ARD ook wel mannelijk pseudohermafroditisme genoemd.
De verschijningsvorm van 5-ARD loopt uiteen tussen 'normaal' uitziende mannelijke en 'normaal' uitziende vrouwelijke geslachtsorganen en alles wat daartussen zit. Zonder medisch ingrijpen ontwikkelen alle 5-ARD kinderen in hun puberteit een mannelijk uiterlijk, met brede schouders, smalle heupen, een geprononceerde adamsappel, een mannelijke lichaams- en gezichtsbeharing en een lage stem. Ze zijn echter wel onvruchtbaar. Zoals gezegd is 5-ARD erfelijk; het wordt doorgegeven via de moeder. Die erfelijkheid is mogelijk ook de verklaring voor het feit dat 5-ARD in bepaalde regio's meer voorkomt dan in andere. In de Dominicaanse Republiek is 5-ARD een bekend verschijnsel, evenals in Turkije en in de hooglanden van Nieuw-Guinea.
De wetten van sekse
Wanneer Alberto in de Verenigde Staten zou zijn geboren, zou zijn situatie over het algemeen even snel geconstateerd zijn als nu in de Dominicaanse Republiek het geval was. Maar de manier waarop er vervolgens met hem om was gegaan zou sterk verschillend zijn geweest. Hij zou onmiddellijk in het ziekenhuis zijn opgenomen voor verder onderzoek. Daarna zouden de doktoren zijn ouders hebben verteld dat hun dochter een fysieke afwijking had, die het noodzakelijk maakte haar te opereren. Bij de chirurgische ingreep zouden haar testes weggehaald zijn en zou haar penis kleiner gemaakt zijn, zodat deze meer op een clitoris leek. De artsen zouden haar ontwikkeling blijvend gevolgd hebben en haar aan het begin van de puberteit hormoontherapie hebben voorgeschreven om ervoor te zorgen dat het dan actief wordende testosteron geen kans kreeg. Als ze in de periode daarna desondanks twijfels zou hebben gekregen over haar sekse-identiteit, zou haar psychotherapie zijn aangeboden. De gedachte achter deze behandeling is, dat kinderen van wie de sekse niet duidelijk is onmogelijk een normale jeugd kunnen hebben. Ouders van een baby die genetisch een jongetje is, maar eruitziet als een meisje, zullen niet weten hoe zij zich tot hun kind moeten verhouden, met hem/haar om moeten gaan en hem/haar moeten opvoeden. Het bestaan van zo'n kind zet de drie wetten van sekse ter discussie en zadelt de mensen in zijn/haar omgeving op met zoveel onzekerheden dat een normale omgang onmogelijk wordt.
Volgens de Wet van de Biologie zou iemands sekse simpelweg af te lezen zijn aan de fysieke kenmerken. Maar aan welke fysieke kenmerken moeten wij ons vasthouden in het geval van een kind met 5-ARD? Als we afgaan op het uiterlijk van de geslachtsorganen, zullen we dit kind een meisje noemen, maar kijkend naar de uitslag van het genetisch onderzoek definiëren we het als een jongetje. Welke fysieke kenmerken zijn dan doorslaggevend? De Wet van de Onveranderlijkheid stelt dat wie als vrouw geboren is, altijd vrouw zal blijven. Maar kinderen met 5-ARD zien er als klein kind uit als een meisje en 'veranderen' tijdens de puberteit in een jongetje. Door de onzekerheid over de basis van de biologie en de veranderingen tijdens de puberteit komt ook Wet van de Dichotomie op losse schroeven te staan.
Drie seksen
Sommige onderzoekers die zich bezighouden met sekseverschillen zien in Alberto het overtuigende bewijs dat sekse-identiteit uiteindelijk een fysieke basis heeft. Volgens hen was het de stoot testosteron die Alberto in zijn puberteit te verduren kreeg, die ervoor zorgde dat hij zich ondanks zijn opvoeding als meisje ontwikkelde tot een man. Maar wanneer we de manier waarop Alberto en zijn dorpsgenoten zelf over zijn verandering spraken serieus nemen komen we tot een andere conclusie.
Toen de moeder van Alberto haar net geboren dochtertje baadde en daarbij ontdekte dat het kind een penisje had, wist zij onmiddellijk dat het een guevedoche was. Ze kende het fenomeen en wist dat haar kind rond de puberteit fysiek uitgesproken mannelijke kenmerken zou kunnen ontwikkelen. De betrekkelijke openheid waarmee de dorpsgenoten over de toestand praatten en het feit dat er in het plaatselijk taalgebruik een woord bestond om deze te beschrijven boden haar een cultureel kader om met de situatie om te gaan. Zij voedde haar kind daarom niet op als een meisje, maar als een guevedoche. Het is bovendien de vraag of de mensen in Alberto's omgeving hem ondubbelzinnig als een man beschouwen. Men kent zijn geschiedenis en ook zijn vrouw is op de hoogte van zijn verleden. De conclusie dat hier een als meisje opgevoed kind onder invloed van testosteron een man wordt, is te simplistisch en doet geen recht aan de culturele betekenissen die de mensen in de Dominicaanse Republiek aan lichamelijke kenmerken en verschillen geven.
Op het gebied van gender is de Dominicaanse Republiek geen uitgesproken tolerante samenleving. Vrouwen en mannen worden als verschillend beschouwd en er bestaan duidelijk omschreven culturele regels ten aanzien van hun gedrag en verantwoordelijkheden. Maar als het gaat om sekse is men in de Dominicaanse Republiek ruimhartiger dan bij ons. De bekendheid met het fenomeen van kinderen met 5-ARD heeft geleid tot een erkenning van de gevarieerdheid van sekse. Met hun gebruik van het woord guevedoche geven de Dominicanen aan dat zij ervan uit gaan dat er eigenlijk drie seksen zijn: meisjes, jongens en guevedoches. Deze laatsten krijgen van hun omgeving de ruimte om te worden wie zij willen zijn.
