Geen vrouw, geen man, maar tomboy
Tomboys in de Filippijnse stad Davao
Om even te bekoelen van de zinderende hitte die in de stad Davao hangt, neem ik samen met drie tomboys en twee van hun vriendinnen (girlfriends genoemd), plaats in de Park and Eat, een café in de open lucht in Davao. We bestellen bier, dat in grote literkannen wordt geserveerd. Zonder blikken of blozen zet de ober voor de tomboys een grote glazen mok neer, terwijl de girlfriends en ik een longdrink-glas krijgen om het bier uit te drinken. Als ik vraag naar het waarom van dit verschil kijken de tomboys en hun girlfriends me meewarig aan. "Tomboys drinken niet uit een vrouwenglas", is het commentaar waar ik het mee moet doen.
Dit voorval geeft aan dat tomboys voor iedereen in de Filippijnen herkenbaar zijn als iets anders dan vrouwen. Ze hebben dan wel een vrouwenlichaam, maar hun kleding komt van de mannenafdeling van een warenhuis, hun haardracht is kort en hun gedrag en houding lijken meer op dat van een man dan dat van een vrouw. Ook het werk wat tomboys doen is volgens henzelf mannenwerk: het tillen van zware ladingen, het repareren van technische apparaten en ander werk dat traditioneel als mannelijk wordt gezien. Door deze karakteristieken worden ze niet als vrouwen of mannen, maar als tomboys beschouwd.
Als ik de tomboys vraag of ze zich kunnen vinden in een term als derde of alternatieve sekse, zijn ze terughoudend. De term third sex wordt in de Filippijnse media gebruikt om homoseksuelen en lesbiennes aan te duiden. Maar de meeste tomboys hebben simpelweg nooit nagedacht over deze categorisering, ze zijn in het straatarme land Filippijnen te druk bezig met overleven.
Een klein aantal van mijn 23 informanten had wel ideeën over een derde sekse. Tomboys worden gediscrimineerd en dit willen zij niet nog erger maken door termen als derde sekse te gaan gebruiken, vertelden ze mij. "Waarom zijn jullie in het westen toch zo bezig met het indelen van mensen?" was hun reactie. "Wij zijn gewoon mensen met een vrouwenlichaam, maar met het hart en de gevoelens van een man."
Het is niet precies bekend waar het begrip tomboy vandaan komt, maar vermoedelijk is het geïntroduceerd door de Amerikanen die van 1898 tot 1945 de macht hadden in de Filippijnen. Zij noemden, net als in Amerika, jongensachtige meisjes tomboys, maar dan wel met in hun achterhoofd het idee dat dit gedrag tijdelijk was. Maar de tomboys bleven tomboys, op die manier is waarschijnlijk het begrip in de Filippijnen een eigen leven gaan leiden. Iedereen in de Filippijnen weet wat tomboys zijn, in elke stad, in elk dorp kan de bevolking er wel een aantal aanwijzen. Maar nog nooit eerder zijn tomboys zelf aan het woord gelaten. In het volgende fragment uit de doctoraalscriptie gebeurt dat wel: tomboys praten over hun lichaam.
"Zelfs al had ik geld om mijn lichaam te laten veranderen, dan deed ik het niet. Dit lichaam heeft God me gegeven, het is een zonde dat ik een tomboy ben, dus wil ik niet nog een zonde begaan door mezelf te laten opereren. De Bijbel zegt: 'Ga naar de wereld en vermenigvuldigt u'. Hoe kan ik dit doen, met een lesbische relatie? Soms vraag ik vergiffenis aan God. Soms vraag ik hem, kunt u een wonder laten gebeuren en mijn vagina in een penis veranderen en mijn borsten verwijderen? Ik wil dat God dat doet, dat het zijn zegen heeft." (Jaly, 24 jaar)
Tomboys zeggen te lopen, zitten en staan als mannen. Ze nemen een stoere houding aan die volgens hun bij mannen en tomboys past. Vrouwen, zo zeggen ze, lopen met swingende heupen en met hun borsten vooruit.
De meeste tomboys zijn kort in het beantwoorden van de vraag hoe ze tegenover hun vrouwenlichaam staan: ze voelen zich wel comfortabel met hun lichaam. De tomboys beschouwen hun fysiek als deel van hun tomboy-zijn, ze omschrijven zichzelf immers als mensen met een vrouwenlichaam, maar met het hart en de gevoelens van een man. De meeste tomboys zeggen hun vrouwenlichaam geaccepteerd te hebben. Ze hebben geen hekel aan hun fysiek en voelen niet de behoefte hun lijf te veranderen.
Pas na verder doorvragen over hun lichaam blijkt dat tomboys bepaald niet trots zijn op hun lijf. De acceptatie van hun lichaam heeft meer een berustend karakter. Ze zeggen hun vrouwenlichaam te aanvaarden omdat ze nu eenmaal zo zijn en omdat er toch niets aan te veranderen valt.
De tomboys geloven, net als Jaly, dat God hun dit lichaam heeft gegeven en dat het een zonde is aan deze schepping te tornen. Een geslachtsveranderende operatie, waarbij de borsten worden verwijderd en in plaats van de vagina een penis geconstrueerd kan worden, komt om deze religieuze reden bij de meeste tomboys niet op als mogelijkheid. Daarnaast is de operatie, die inde Filippijnse hoofdstad Manila wel kan worden uitgevoerd, geen reële optie omdat de overwegend arme tomboys de dure ingreep niet kunnen betalen. De tomboys zeggen dan ook niemand in hun omgeving te kennen die een dergelijke operatie heeft ondergaan.
Enkele van de tomboys zeggen wèl wat te voelen voor een geslachtsveranderende operatie, als ze het geld ervoor hadden. Eddy verwacht dat haar mogelijkheden vergroot worden als ze een mannenlichaam heeft:
"Als ik het geld en de kans had om zo'n operatie te doen, dan zou ik het doen, serieus. Ik denk dat ik, met het lichaam van een man, meer girlfriends zou kunnen krijgen. En het type werk wat ik doe zou dan geen probleem meer zijn. Je hebt verschil tussen mannen- en vrouwenwerk, een vrouw doet geen zwaar werk. Met een mannenlichaam kan ik dat wel doen." (Eddy, 33 jaar)
De problemen die tomboys met hun lichaam hebben, beginnen meestal pas in de puberteit. Als kind leefden de meeste tomboys, ondanks hun meisjeslichaam, net als de jongetjes om hun heen. Des te groter is de schok als hun lichaam in de puberteit vrouwelijke vormen aan gaat nemen:
"Ik vond het niet leuk toen mijn lichaam veranderde. Ik dacht: hoe komt het dat mijn gevoelens en lichaam niet hetzelfde zijn?"
(Cristie, 32 jaar)
Bij sommige tomboys zit hun lichaam echt in de weg. Zij hebben het gevoel in het verkeerde lichaam te zijn geboren. Om hun borsten te verhullen dragen ze geen bh maar een strak hemdje en wijde t-shirts. Vooral de menstruatie kan voor hen een obstakel zijn:
"Soms ben ik kwaad dat ik een vrouwenlichaam heb. Als ik menstrueer, blijf ik dagenlang op bed liggen slapen. Ik heb dan een slecht humeur. Maar mijn menstruatie komt gelukkig niet elke maand." (Eddy, 33 jaar)
Het kopen van maandverband vinden de meeste tomboys moeilijk, of ze nu wel of niet tevreden zijn over hun lichaam. Ze laten dat het liefste over aan een vriendin of kennis.
"Ik vraag meestal of iemand anders het maand-
verband voor me kan kopen. (...) Ik wil niet dat anderen weten dat ik een vrouw ben." (Jaly, 24 jaar)
Ongeveer een derde van de informanten zou wel graag kinderen willen. Een belangrijke drijfveer hierbij is de oudedagsvoorziening, als de tomboy te oud is om zelf te werken kunnen de kinderen voor haar zorgen. Ook het verlangen een gezin te vormen speelt een rol. De tomboys willen, op een enkele uitzondering na, niet zelf zwanger worden. Ze zien liever dat de kinderen door hun girlfriend gebaard worden. Ze spreken de wens uit dat ze zelf het kind zouden willen 'maken', daar bedoelen de informanten mee dat ze het zaad kunnen leveren dat nodig is voor de bevruchting:
"Als ik een man was, dan had ik nu een kind gemaakt. Dat zou ik leuk vinden. Als ik maar niet zwanger hoef te zijn." (Josy, 26 jaar)
Tomboys voelen zich de 'man' in hun relatie met een girlfriend. De girlfriends benadrukken dat ze vrouwen zijn.
