Transgender film Laurence Anyways

“Ze doet niet veel moeite om een mooie vrouw te zijn”, reageert een transgender die Laurence Anyways net heeft gezien. Maar ze herkent de ervaringen van de hoofdpersoon in de film. “Het ging bij mij niet zo, maar reken maar dat het voor de partner soms erg lastig is. Veel relaties lopen fout als een transgender zoals Laurence in de film toont wie ze is.”

20 september - Ton van den Born

Het verhaal van Laurence Anyways, de derde film van de Frans-Canadese regisseur Xavier Dolan, lijkt snel verteld. Laurence is de man die vrouw wil worden en Fred, de vrouw die dat moet accepteren. Maar Dolan neemt de tijd, ruim tweeënhalf uur, om de wereld en de gevoelens van Laurence en Fred te laten zien.

Als Laurence deels als vrouw gaat leven, komt haar relatie met Fred onder druk te staan. 

Laurence heeft een passionele relatie met Fred, geeft literatuur op een middelbare school en is net 35 geworden. Haar coming out – zeker de eerste keer dat hij met veel bravoure als vrouw de school binnenloopt - voelt aanvankelijk als een bevrijding. De sfeer is euforisch. Maar dan wordt het gecompliceerder. Regisseur Dolan laat niet alleen zien hoe Laurence zelf omgaat met de verandering, maar toont ook de reacties uit de omgeving.

Innerlijke strijd

Herkenbaar, zo reageert Daniëlle, een transgender die 12 september een voorvertoning van de film bij Villa Lux in Nijmegen inleidt. Ze praat dan meer over haarzelf dan over de film, want die heeft ze nog niet gezien. Ze vertelt over wat het voor haar betekent om transgender te zijn. “Ik kijk met twee brillen naar vrouwen”, zegt ze. Zowel vanuit het perspectief van de man die ze soms nog is, als van een vrouw. “Vanuit het perspectief van een man ben ik een jager die iets wil met een vrouw en als vrouw denk ik: wat een leuke jurk, waar zou ze die gehaald hebben?”

Voor de voorvertoning zijn er zo’n twintig mensen naar Villa Lux gekomen, waarvan een groot deel transgenders. Ze zijn heel benieuwd naar de film, want zoveel mainstream films met transgenders als hoofdpersoon zijn er nog niet. Ik kom niet verder dan Transamerica (2005) en Boys don’t cry (1999). Helpt Laurence Anyways begrip te krijgen voor wat transgenders doormaken? En voor iedereen die zich niet prettig voelt in de mannelijke of vrouwelijke positie die van haar of hem verwacht wordt? Heeft Dolan als regisseur enig begrip voor hoe dat voelt?

“De grootste belemmering om jezelf te uiten als transgender ligt niet in de omgeving”, zegt Daniëlle. “Die ligt in jezelf.” Die innerlijke strijd toont Dolan zeker, bevestigen de kijkers in de pauze. Je ziet de aarzeling omdat Laurence bang is mensen kwijt te raken of te shockeren. Op het moment dat zij Fred in vertrouwen neemt, begint de strijd met haar. Fred probeert aanvankelijk mee te gaan en koopt een pruik voor Laurence, maar wil eigenlijk ‘gewoon’ een man. Suzanne Clément kreeg in mei voor haar rol als Fred de prijs voor beste actrice bij de première in Cannes.

Eind jaren 80

Het gaat de regisseur vooral om het innerlijke proces van Laurence, maar de omgeving heeft wel invloed. De film speelt immers eind jaren 80, een tijd dat er nog weinig begrip is voor transgenders. Het onderscheid tussen sekse, gender en seksualiteit kwam pas later.

Dolan laat de reacties van de omgeving mooi zien, vindt een bezoeker. Behalve van Fred bijvoorbeeld van de ouders van Laurence,  een man in een kroeg of de leerlingen op school. “Ik vond het een hele mooie scene waarin Laurence voor het eerst als vrouw de klas binnenkomt en zij zich langzaam omdraait. Doodse stilte. Minutenlang kijkt ze naar de klas en de klas naar haar. Totdat een leerlinge haar vinger opsteekt en zegt: ‘ik heb het huiswerk niet goed begrepen; kunt u dat nog een keer uitleggen?’ Heel sterk.”

Midden

Dolan vertelt niet wat zijn hoofdpersonen voelen, maar hij laat het zien. Vroeg in de film bijvoorbeeld, voordat Laurence zich heeft uitgesproken vrouw te willen worden, zie je hoe ze jaloerse blikken werpt op de mooi gemanicuurde nagels van haar vrouwelijke leerlingen. Dolan toont dan ook dat hij de innerlijke strijd en onzekerheid begrijpt. “Die man in de kroeg”, reageert een kijker in de pauze, verwijzend naar een vechtscene waarbij Laurence de eerste klap uitdeelt. “Ik weet niet zeker of die man inderdaad mot zocht of dat het misschien in Laurence zelf zat, in de verwachting die ze op dat moment had van hoe mensen op haar zouden reageren.”

Laurence kiest uiteindelijk voor een middenpositie, ergens tussen man en vrouw. Tekenend is de ene oorbel in plaats van twee. Een enkele transgender in de zaal is teleurgesteld dat ze niet helemaal vrouw wordt, maar voor veel anderen is het juist een heel begrijpelijke keuze. En wat je ook van de film vindt – twijfels over het omkaderende vraaggesprek waarin Laurence zijn levensverhaal vertelt, de lengte van de film of de vele (extravagante) bijrollen – Dolan heeft een film gemaakt die raakt.

Je hoeft geen transgender te zijn om geraakt te kunnen worden door Laurence Anyways. Want veel meer dan Transamerica en Boys don’t cry, die kijkers prikkelden met een overschrijding van gendergrenzen, laat deze film zien wat het betekent om genderdysfoor te zijn. “Mooi”, zegt mijn buurman in de zaal. “Het is al laat, maar het voelde kort.”

Laurence Anyways draait vanaf 20 september in ongeveer vijf zalen in Nederland (Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Utrecht, Nijmegen).