'In welke context kan ik je plaatsen?'
Trots en saamhorigheid op Transgender Film & Video Festival
Zichtbaarheid en het creëren van een andere beeldvorming rondom transseksuelen en transgenders behoren tot de belangrijkste motivaties van de organisatoren van het Engelse Transgender Film & Video Festival. Het inmiddels twee maal georganiseerde festival kenmerkt zich door het diverse publiek dat zich, ondanks of misschien wel juist door de loskomende emoties en discussies, saamhorig en trots voelt. 'Het zou goed zijn als er ook in Nederland meer aandacht komt voor films met een transgender thema', aldus Kam Wai Kui, directeur van het festival in 1999.
In november 1998 presenteerde de Roze Filmdagen een transgender avond in filmhuis Cavia in Amsterdam. Een bomvolle zaal werd getrakteerd op vier films over vrouw-naar-man transseksualiteit, waarvan alleen Linda/Les & Annie al eerder in Nederland was vertoond. Onder het publiek veel transseksuelen, transgenders en trans-fans, die hun hart konden ophalen aan enkele indringende documentaires, aan de genoemde erotisch-romantische comedy van performance artiest Annie Sprinkle, en aan de pornofilm Alley of the tranny boys, waarin transseksuele mannen Het met elkaar doen. Tijdens deze laatste film liep een deel van de aanwezigen de zaal uit. Vond men het te harde (s/m-) porno? Lag het aan het gay-gehalte? Of was men geschokt door de overdosis aan close ups van transseksuele minipenissen en kingsize dildo's waaraan de tranny boy-acteurs ongeremd en ongegeneerd plezier beleefden? Er valt slechts te gissen naar de negatieve gevoelens van de weglopers, want van een georganiseerde publieksdiscussie naar aanleiding van dit unieke programma was helaas geen sprake.
In Engeland pakken ze dat anders aan. In het programma van het inmiddels twee jaar oude International Transgender Film & Video Festival, georganiseerd door Alchemy Festival Productions met de hulp van een grote groep vrijwilligers, zijn discussies na afloop van filmvertoningen (vaak in aanwezigheid van de filmmakers) een essentieel onderdeel van het programma.
In 1997 werd dit Londense festival voor de eerste maal gehouden. Oprichter Zachary Nataf - ooit als vrouw geboren - zag in 1993 Monica Treut's film Max, over de verandering van een (lesbisch-feministische) vrouw in een (hetero)-man en concludeerde dat sekseverandering écht mogelijk was. 'Want hij zag er zó goed uit. Toen ik de film had gezien, kon ik voor mezelf de beslissing nemen, aan het veranderingsproces te beginnen.'
Door de invloed die de film op zijn leven had, realiseerde Nataf zich het belang van positieve beeldvorming over transseksualiteit. Hij besloot mee te werken aan The Wrong Body, een Engelse documentaire die op Channel 4 enkele miljoenen kijkers trok. De vele positieve reacties op deze film - 'Op straat werd ik aangesproken door mensen die het goed vonden om eindelijk eens te zien hoe het nu echt is, en dat het niets te maken heeft met seks of met perversiteiten' - waren de aanleiding om zich in te zetten voor de organisatie van een transgender filmfestival.
Nataf: 'De zichtbaarheidstrategie is ook gebruikt door andere groepen, zoals zwarte mensen en homoseksuelen. Voor deze groepen is het doorbreken van stereotype en onderdrukkende beeldvorming via dergelijke festivals en de producties die speciaal voor die festivals werden gemaakt, succesvol gebleken.'
Het transgender filmfestival richt zich met nadruk op álle transgenders: interseksuelen, transseksuelen, travestieten, transgenderisten, androgynen, mensen van de derde gender en alle andere tot nog toe naamloze gendervariaties.
Het eerste filmfestival, gehouden in de Londense Lux Cinema in oktober 1997, wilde vooral laten zien dat de representatie van transgenders op het filmdoek geen recent verschijnsel is. Oudere films, zoals Let me die a woman (1978), waren soms alleen bekend in het underground circuit, of rouleerden in seksbioscopen.
Mede dankzij de goede publiciteit vooraf - aankondigingen verschenen onder meer in het veelgelezen uitgaansblad Time Out en in het lesbische blad Diva - trok het festival honderden bezoekers. Nogal wat taboeonderwerpen werden onder de aandacht van het zeer diverse transgender filmpubliek gebracht. Veel emoties kwamen los na de vertoning van enkele korte films over het thema interseksualiteit, onder de noemer Hermaphrodites With Attitude (over mensen die met ambigue seksekenmerken zijn geboren).
Tijdens het tweede transgenderfilmfestival (september 1998) werd de nadruk gelegd op de verbeelding van transgenderthema's in verschillende culturen. De grootste impact had het programma over de Indiaanse Two Spirit People, waarbij enkele leden van deze gemeenschap aanwezig waren om vragen uit het publiek te beantwoorden. Daarnaast werden onder meer films vertoond over de Indiase hijra's en de transgendergemeenschap in Japan.
Nataf, die sinds kort in Amsterdam woont, is inmiddels bezig met de voorbereidingen voor het derde transgenderfilmfestival, dat van 20 tot 24 oktober 1999, opnieuw in de Lux Cinema. zal worden gehouden. Hij werkt daarbij samen met de Nederlandse filmwetenschapper en kersverse festivaldirecteur Kam Wai Kui. Afgelopen zomer hoorde deze via-via over het filmfestival, en besloot erheen te gaan. Het werd een bijzondere ervaring.
Kui: 'In Londen bleek een echte gemeenschap van transgenders te bestaan. In Nederland ken ik een aantal belangengroepen voor transseksuelen, maar die hangen als los zand aan elkaar. Ik ervaarde tijdens het festival een sterk thuisgevoel, iets wat ik niet eerder had meegemaakt. Veel mensen konden mij niet plaatsen, en twijfelden of ik een journalist was of een transgender, maar dat maakte niet uit. Men vroeg mij een paar keer: 'In welke context kan ik je plaatsen?', maar dat werd altijd vanuit een respectvolle houding gevraagd. Heel anders dan in Nederland, was het erg makkelijk om met de andere bezoekers in contact te komen. Er was een sfeer van trots en saamhorigheid.'
Opvallend, aldus Kui, was verder de aanwezigheid van een groot aantal partners, ouders, kinderen en vrienden van transgenders. Kui: 'In Nederland bestaat geen enkele culturele manifestatie die hiermee is te vergelijken.'
Ook over de paneldiscussies naar aanleiding van de vertoonde films was Kui enthousiast, omdat daarmee een context bij de films werd gegeven. 'Niet alleen de betrokkenen, maar ook mensen die ten opzichte van het onderwerp relatieve buitenstaanders waren, raakten met elkaar aan de praat. Wat op mij persoonlijk veel indruk maakte, was de discussie naar aanleiding van Alley of the tranny boys (de film die ook op de Roze Filmdagen in Amsterdam werd vertoond). Veel mensen voelden zich ongemakkelijk bij het zien van de naakte FtM (vrouw-naar-man)-lichamen, waaraan in de film veel plezier wordt beleefd. Wij zijn zo gewend om ons te schamen voor dat lijf, dat immers niet is zoals je het wenst, en ook nooit zo zal worden. Ook na een eventuele operatie zul je geen goed functionerende en goed uitziende penis bezitten. Daarom vind ik dit een taboedoorbrekende film. Hij stelde de vraag aan de orde, waarom we met onze lichamen geen plezier zouden kunnen beleven.'
Een andere erotische film, Disfunctional, waarin een man-naar-vrouw transseksueel met haar partner vrijt, bracht bij de kijkers de film The Crying Game in herinnering. Pas halverwege de vrijpartij van het heteropaartje zakt de camera af naar de tot dan toe verborgen penis van de vrouw.
Kui: 'Anders dan in The Crying Game, is er geen geschokte reactie en braakneigingen bij de partner, maar zie je hier een grote intimiteit tussen de twee partners. Het transgender thema wordt in deze film niet geproblematiseerd.'
Vanwege zijn ervaring met filmfestivals en zijn persoonlijke band met het onderwerp, werd Kui gevraagd of hij voor 1999 de directeursfunctie op zich wilde nemen. Hij heeft niet lang nagedacht. 'Ik vind het erg belangrijk dat dit festival wordt voortgezet en wil daar graag aan meewerken. Bovendien ben ik van plan de ervaringen die ik in Engeland opdoe, mee te nemen naar Nederland. Het zou goed zijn als er ook in Nederland meer aandacht komt voor films met een transgenderthema.'
De voorbereidingen voor het festival in oktober zijn in volle gang. Als thema is dit jaar gekozen voor de Europese Cinema. Net als bij de vorige twee festivals zal er ruim aandacht zijn voor andere kunstvormen, zoals bijvoorbeeld performances. De galerie van de Lux Cinema zal worden gebruikt voor tentoonstellingen. Er is een 'open inschrijving': kunstenaars worden uitgenodigd hun werk voor 1 juni aan te bieden.
Nataf en Kui hebben inmiddels contacten gelegd met een groot aantal Europese homo- en lesbische filmfestivals, waaronder de Roze Filmdagen. Het ligt in de verwachting dat uit die samenwerking (waarschijnlijk nog dit jaar) een Nederlands transgenderfilmfestival zal voortvloeien.
In november 1998 presenteerde de Roze Filmdagen een transgender avond in filmhuis Cavia in Amsterdam. Een bomvolle zaal werd getrakteerd op vier films over vrouw-naar-man transseksualiteit, waarvan alleen Linda/Les & Annie al eerder in Nederland was vertoond. Onder het publiek veel transseksuelen, transgenders en trans-fans, die hun hart konden ophalen aan enkele indringende documentaires, aan de genoemde erotisch-romantische comedy van performance artiest Annie Sprinkle, en aan de pornofilm Alley of the tranny boys, waarin transseksuele mannen Het met elkaar doen. Tijdens deze laatste film liep een deel van de aanwezigen de zaal uit. Vond men het te harde (s/m-) porno? Lag het aan het gay-gehalte? Of was men geschokt door de overdosis aan close ups van transseksuele minipenissen en kingsize dildo's waaraan de tranny boy-acteurs ongeremd en ongegeneerd plezier beleefden? Er valt slechts te gissen naar de negatieve gevoelens van de weglopers, want van een georganiseerde publieksdiscussie naar aanleiding van dit unieke programma was helaas geen sprake.Positieve beeldvorming
In Engeland pakken ze dat anders aan. In het programma van het inmiddels twee jaar oude International Transgender Film & Video Festival, georganiseerd door Alchemy Festival Productions met de hulp van een grote groep vrijwilligers, zijn discussies na afloop van filmvertoningen (vaak in aanwezigheid van de filmmakers) een essentieel onderdeel van het programma.
In 1997 werd dit Londense festival voor de eerste maal gehouden. Oprichter Zachary Nataf - ooit als vrouw geboren - zag in 1993 Monica Treut's film Max, over de verandering van een (lesbisch-feministische) vrouw in een (hetero)-man en concludeerde dat sekseverandering écht mogelijk was. 'Want hij zag er zó goed uit. Toen ik de film had gezien, kon ik voor mezelf de beslissing nemen, aan het veranderingsproces te beginnen.'
Door de invloed die de film op zijn leven had, realiseerde Nataf zich het belang van positieve beeldvorming over transseksualiteit. Hij besloot mee te werken aan The Wrong Body, een Engelse documentaire die op Channel 4 enkele miljoenen kijkers trok. De vele positieve reacties op deze film - 'Op straat werd ik aangesproken door mensen die het goed vonden om eindelijk eens te zien hoe het nu echt is, en dat het niets te maken heeft met seks of met perversiteiten' - waren de aanleiding om zich in te zetten voor de organisatie van een transgender filmfestival.
Nataf: 'De zichtbaarheidstrategie is ook gebruikt door andere groepen, zoals zwarte mensen en homoseksuelen. Voor deze groepen is het doorbreken van stereotype en onderdrukkende beeldvorming via dergelijke festivals en de producties die speciaal voor die festivals werden gemaakt, succesvol gebleken.'
Taboes en emoties
Het transgender filmfestival richt zich met nadruk op álle transgenders: interseksuelen, transseksuelen, travestieten, transgenderisten, androgynen, mensen van de derde gender en alle andere tot nog toe naamloze gendervariaties.Het eerste filmfestival, gehouden in de Londense Lux Cinema in oktober 1997, wilde vooral laten zien dat de representatie van transgenders op het filmdoek geen recent verschijnsel is. Oudere films, zoals Let me die a woman (1978), waren soms alleen bekend in het underground circuit, of rouleerden in seksbioscopen.
Mede dankzij de goede publiciteit vooraf - aankondigingen verschenen onder meer in het veelgelezen uitgaansblad Time Out en in het lesbische blad Diva - trok het festival honderden bezoekers. Nogal wat taboeonderwerpen werden onder de aandacht van het zeer diverse transgender filmpubliek gebracht. Veel emoties kwamen los na de vertoning van enkele korte films over het thema interseksualiteit, onder de noemer Hermaphrodites With Attitude (over mensen die met ambigue seksekenmerken zijn geboren).
Tijdens het tweede transgenderfilmfestival (september 1998) werd de nadruk gelegd op de verbeelding van transgenderthema's in verschillende culturen. De grootste impact had het programma over de Indiaanse Two Spirit People, waarbij enkele leden van deze gemeenschap aanwezig waren om vragen uit het publiek te beantwoorden. Daarnaast werden onder meer films vertoond over de Indiase hijra's en de transgendergemeenschap in Japan.
Thuisgevoel
Nataf, die sinds kort in Amsterdam woont, is inmiddels bezig met de voorbereidingen voor het derde transgenderfilmfestival, dat van 20 tot 24 oktober 1999, opnieuw in de Lux Cinema. zal worden gehouden. Hij werkt daarbij samen met de Nederlandse filmwetenschapper en kersverse festivaldirecteur Kam Wai Kui. Afgelopen zomer hoorde deze via-via over het filmfestival, en besloot erheen te gaan. Het werd een bijzondere ervaring.
Kui: 'In Londen bleek een echte gemeenschap van transgenders te bestaan. In Nederland ken ik een aantal belangengroepen voor transseksuelen, maar die hangen als los zand aan elkaar. Ik ervaarde tijdens het festival een sterk thuisgevoel, iets wat ik niet eerder had meegemaakt. Veel mensen konden mij niet plaatsen, en twijfelden of ik een journalist was of een transgender, maar dat maakte niet uit. Men vroeg mij een paar keer: 'In welke context kan ik je plaatsen?', maar dat werd altijd vanuit een respectvolle houding gevraagd. Heel anders dan in Nederland, was het erg makkelijk om met de andere bezoekers in contact te komen. Er was een sfeer van trots en saamhorigheid.'
Opvallend, aldus Kui, was verder de aanwezigheid van een groot aantal partners, ouders, kinderen en vrienden van transgenders. Kui: 'In Nederland bestaat geen enkele culturele manifestatie die hiermee is te vergelijken.'
Ook over de paneldiscussies naar aanleiding van de vertoonde films was Kui enthousiast, omdat daarmee een context bij de films werd gegeven. 'Niet alleen de betrokkenen, maar ook mensen die ten opzichte van het onderwerp relatieve buitenstaanders waren, raakten met elkaar aan de praat. Wat op mij persoonlijk veel indruk maakte, was de discussie naar aanleiding van Alley of the tranny boys (de film die ook op de Roze Filmdagen in Amsterdam werd vertoond). Veel mensen voelden zich ongemakkelijk bij het zien van de naakte FtM (vrouw-naar-man)-lichamen, waaraan in de film veel plezier wordt beleefd. Wij zijn zo gewend om ons te schamen voor dat lijf, dat immers niet is zoals je het wenst, en ook nooit zo zal worden. Ook na een eventuele operatie zul je geen goed functionerende en goed uitziende penis bezitten. Daarom vind ik dit een taboedoorbrekende film. Hij stelde de vraag aan de orde, waarom we met onze lichamen geen plezier zouden kunnen beleven.'
Een andere erotische film, Disfunctional, waarin een man-naar-vrouw transseksueel met haar partner vrijt, bracht bij de kijkers de film The Crying Game in herinnering. Pas halverwege de vrijpartij van het heteropaartje zakt de camera af naar de tot dan toe verborgen penis van de vrouw.
Kui: 'Anders dan in The Crying Game, is er geen geschokte reactie en braakneigingen bij de partner, maar zie je hier een grote intimiteit tussen de twee partners. Het transgender thema wordt in deze film niet geproblematiseerd.'
De Europese cinema
Vanwege zijn ervaring met filmfestivals en zijn persoonlijke band met het onderwerp, werd Kui gevraagd of hij voor 1999 de directeursfunctie op zich wilde nemen. Hij heeft niet lang nagedacht. 'Ik vind het erg belangrijk dat dit festival wordt voortgezet en wil daar graag aan meewerken. Bovendien ben ik van plan de ervaringen die ik in Engeland opdoe, mee te nemen naar Nederland. Het zou goed zijn als er ook in Nederland meer aandacht komt voor films met een transgenderthema.'
De voorbereidingen voor het festival in oktober zijn in volle gang. Als thema is dit jaar gekozen voor de Europese Cinema. Net als bij de vorige twee festivals zal er ruim aandacht zijn voor andere kunstvormen, zoals bijvoorbeeld performances. De galerie van de Lux Cinema zal worden gebruikt voor tentoonstellingen. Er is een 'open inschrijving': kunstenaars worden uitgenodigd hun werk voor 1 juni aan te bieden.
Nataf en Kui hebben inmiddels contacten gelegd met een groot aantal Europese homo- en lesbische filmfestivals, waaronder de Roze Filmdagen. Het ligt in de verwachting dat uit die samenwerking (waarschijnlijk nog dit jaar) een Nederlands transgenderfilmfestival zal voortvloeien.
<
Meer informatie:
Alchemy Festival Productions
36 Durlston Road
London E5 8RR
Tel/fax: +44 (0) 181 880 0930
http://www.tgfilmfest.co.uk
email: TGFilmFest@aol.com
