Vecht voor je recht

Hoe kunnen we de rechten van transgenders op een waardige manier claimen? Op vrijdag 25 mei zitten vijf zwaargewichten naast elkaar in de grote zaal van de Balie in Amsterdam om die vraag te beantwoorden. Ze zitten er in het kader van het Transgender Filmfestival. Farid Tabarki (MTV coolpolitics) leidt de discussie.

Stephen Whittle. Kate Bornstein en Laxmi Narayan Tripathi

Stephen Whittle, bijvoorbeeld, zit in het panel. Hij is professor Equalities Law aan de Manchester Metropolitan University, coördinator van het Britse FTM Network en al jaren actief in de actiegroep Press for Change. Als jurist heeft hij door jarenlange strijd veel rechten voor transseksuelen verankerd in de Britse wetgeving. Het recht op privacy en het recht op bescherming van baan, bijvoorbeeld. ‘In Engeland hebben we veel voor elkaar. Europa weet het alleen nog niet.’ Maar los van de wetten en regels, ‘veel transen hebben een moeilijk leven.’ Whittle heeft dan ook zowel goed als slecht nieuws vanuit Engeland. In één week werd een lady mayor, een transvrouw, burgemeester van een gemeente. Zij en haar vrouw, ook trans, zijn geheel geaccepteerd in het dorp. Tegelijkertijd werd een transman sterk mishandeld door mensen die hij nog nooit had ontmoet. 135 hechtingen hield hij eraan over.
Whittle spreekt over being out: zichtbaar zijn als transseksueel. ‘Sluit je ogen en luister naar me. Kan je horen dat ik trans ben? Open je ogen. Kan je zien dat ik trans ben? Misschien zien de insiders die weten waar ze op moeten letten, het. Ik heb kleine handen, kleine voeten en kleine tanden, mocht je me ooit kussen.’ Waarom is het belangrijk om zichtbaar te zijn, vraag Whittle zich hardop af. Transseksuelen willen volgens Whittle tegelijkertijd gewoon en buitengewoon zijn. ‘Maar is het noodzakelijk om zichtbaar te zijn? Is het gevaarlijk? In Londen misschien niet echt, maar in Polen, Bulgarije en andere landen in Midden- en Oost Europa is het pretty damn dangerous.’ Dit zijn, volgens Whittle belangrijke vragen. ‘Vergeleken daarbij is de vraag wat ons zo gemaakt heeft irrelevant.’ De zaal klapt spontaan.

Kate Bornstein

Kate Bornstein is de tweede spreker. Zij is een bekend kunstenaar, spreker en publicist onder andere van Gender Outlaw (Vintage, 1995) en Your Gender Workbook (Routledge,1998). In 2006 schreef ze het praktische boek Hello Cruel World. 101 Alternatives to Suicide for Teens, Freaks and Other Outlaws. Ze start haar praatje met een verontschuldiging vanwege het feit dat ze uit de VS komt. ‘Ik heb niet op hem gestemd.’ Onzichtbaarheid is ook een trend onder transseksuelen in de VS: ‘passing or hiding’, oftewel, je kan goed doorgaan voor het gewenste geslacht of je verbergt je. ‘Ik was uitgenodigd voor een lobbying day in Washington DC. Het leek me leuk: de hal van het Amerikaanse Congres gevuld met transen. Toen ik me had aangemeld, zonden ze me een dresscode. Je moest een net pakje aan, dat wil zeggen: no tits. Maar ik ben niet door al die ellende gegaan om mijn borsten niet te tonen!’ Ze wijst op haar decolleté. Dan zegt ze serieuzer: ‘In Amerika heerst sex negativity. Alles wat met seks te maken heeft, is onzichtbaar gemaakt. Sekswerk, pornografie, biseksualiteit: het zijn belangrijke aspecten van onze gemeenschap.’
Dan komt ze op haar huidige onderwerp, zelfmoord onder jongeren. Sinds de jaren zeventig is het zelfmoordcijfer onder jongeren verdrievoudigd. ‘Jongeren plegen zelfmoord juist vanwege vragen rond seksualiteit. Ik vind dat dat een hogere prioriteit moet hebben dan het homohuwelijk.’ Opnieuw, applaus.

Stephen Whittle en Josephine Ho

Josephine Ho is coördinator van het Center for the Study of Sexualities aan de National Central University in Taiwan. In Taiwan is er geen sprake van rechten voor transgenders. ‘Wat eisen we als we onze rechten eisen? Eisen we mensenrechten? Dat zijn vage en abstracte termen. We eisen volgens mij de vrijheid om te dragen en te kopen wat we willen. We eisen vrijstelling van de militaire dienstplicht na geslachtverandering van man naar vrouw. We eisen goede gezondheidszorg. We eisen ondersteuning.’ Ho startte de Butterfly Garden, een ontmoetingsplaats voor transgenders naar aanleiding van het verschijnen van de film Boys Don’t Cry, over de gewelddadige dood van transman Brandon Teena. ‘Sindsdien zijn er een handvol transgenders uit de kast.’ Tegelijkertijd is dat heel gevaarlijk. Ho vertelt over de zelfmoord van een transvrouw, na publieke stigmatisering door haar behandelend psychiater. Hij vond dat zij de ‘onrealistische droom had dat ze een vrouw was.’ Volgens Ho bedoelde hij in feite: Ze zou die droom helemaal niet moeten hebben.
Binnen de Butterfly Garden streeft Ho ernaar om een zo divers mogelijke groep transgenders te bereiken. De mensen die ‘third-sex sex workers’ worden genoemd, komen niet naar de bijeenkomsten. Sekswerk is illegaal en dat maakt het extra moeilijk om te overleven. ‘Als transgenders met goede posities kunnen we het bestaan van andere groepen transgenders niet negeren. Tegelijkertijd is het lastig om bijeenkomsten te organiseren die beide groepen trekken. Wij komen meestal op zaterdagavond bij elkaar en dan werken veel sekswerkers. Ik zoek dus een aanleiding, een film of een paneldiscussie waar ik ook sekswerkers voor uitnodig bijvoorbeeld.’

Laxmi Narayam Tripathi en Farid Tabarki

De vierde spreker is Laxmi Narayan Tripathi uit India. Ze is hijra en activist voor de hijra gemeenschap in Mumbai. Haar verhaal en dat van andere hijras komt in beeld in de film Between the Lines: India’s Third Gender. Ook is ze geportreteerd door fotografe Anita Khemka in haar expositie Hijras of Mumbai, die ter gelegenheid van het filmfestival in het Lloyd Hotel hangt.
‘Hijras zijn al eeuwen uit de kast’, aldus Tripathi. Hijras zijn mannen die leven als vrouwen, al dan niet gecastreerd. Ze kennen een lange traditie in India. ‘Maar de wet erkent ons niet. In India is er alleen man of vrouw, geen derde sekse. De homogroepen hebben hijras geclassificeerd als MSM, men having sex with men.’ Ook in de mainstream worden hijras gestigmatiseerd. Ouders verstoten hun kinderen die hijra zijn. ‘Daarom hebben we een sterke, onderlinge gemeenschap. We steunen elkaar, maar er heerst een strenge hiërarchie. Er is dus ook uitbuiting onderling.’
Hijras werken in drie sectoren. Naast de zegeningen, bedelen ze en doen ze sekswerk. Tripathi: ‘Daarom is hiv/aids een groot probleem in onze gemeenschap. In Mumbai was een paar jaar geleden 49% van alle hijras geïnfecteerd. Nu is dat 27%. We werken aan medische behandeling, hoewel sommige hijras bang zijn om naar de dokter te gaan. Of je nou wel of niet gecastreerd bent, je krijgt in het ziekenhuis te maken met discriminatie. Van de verplegers tot aan de dokter, iedereen discrimineert hijras.’ Coming out is geen issue, aldus Laxmi. ‘We zijn out en we betalen de prijs ervoor.’
Er is dus veel te doen: ‘Erkenning in de wet, het recht op medische behandeling, een opleiding, werk. Het is soms alsof we op aarde staan en ons doel zich op de zon bevindt.’ Maar er zijn ook wel verbeteringen zichtbaar. ‘Tot voor kort waren er slechts vijf projecten voor hijras in heel India. Nu zijn er meer dan zevenhonderd. In beleidsstukken vallen hijras niet meer onder MSM maar hebben een eigen categorie. In ons paspoort kunnen we ‘eunuch’ laten zetten, een ouderwets woord uit de Britse koloniale tijd. En de seksuele minderheden vechten niet meer onderling, maar lobbyen gezamenlijk voor verbetering van hun rechten.’

De laatste spreker is Emine Bozkurt, PvdA’er en lid van het Europees Parlement. Zij geeft toe dat ze nooit over de rechten van transgenders had nagedacht voordat Justus Eisfeld, onder meer vrijwilliger voor het Transgender Filmfestival, voor haar kwam werken. ‘Mensenrechten gelden voor iedereen dus ik besloot me voor transgenders in te zetten. Ik bracht het in in de groep voor vrouwenrechten en in de groep voor LGBT-rechten. Beide groepen schoven het af naar de andere groep. En dat terwijl er duidelijk een T in LGBT staat.’
Ook de moord op de Braziliaanse transvrouw Gisberta in Portugal was moeilijk om in beleidsteksten vermeld te krijgen. Gisberta werd langdurig mishandeld en uiteindelijk verdronken door een groep jongens. ‘Met behulp van Portugese transgender-lobbyisten is het uiteindelijk gelukt.’
Volgens Bozkurt is het ontbreken van onderzoek naar de positie van transgenders in Europa een makke bij het strijden voor hun rechten. Onderzoek bijvoorbeeld over discriminatie op de arbeidsmarkt. ‘Het onderzoek van Stephen Whittle in een Britse context helpt, maar het zou ook in andere landen moeten plaatsvinden.’

Justus Eisfeld en Emine Bozkurt

Uit dezelfde tuin
Na deze inleidingen is het tijd voor echt debat. Whittle reageert direct op Bozkurt: ‘Mijn ervaring is dat het Europese Parlement vrij machteloos is. Via het Europese gerechtshof hebben we wel eens wat gewonnen maar het parlement heeft niet veel macht.’ Josephine Ho heeft net als Bozkurt de ervaring dat het lastig is om de rechten van bijvoorbeeld homoseksuelen te verweven in feministische petities. ‘Het is een lang onderhandelingsproces. Mainstream feministen willen hun macht houden en niet delen met andere groepen. Radicale feministen en andere minderheden moeten hard duwen om hun positie verwoord te krijgen.’ Laxmi gaf al aan dat er in India wel wat veranderd is. ‘De homobeweging was heel sterk en onderdrukte hijras. Dat is nu anders. We hebben hun mond niet meer nodig om voor ons te spreken.’
Ook Whittle ervaart wel onderlinge strijd tussen groepen. ‘De travestieten hebben andere belangen dan de transseksuelen die op den duur onzichtbaar willen worden. De bottom line is echter respect.’ Ho is het met hem eens, maar, zegt ze, door jarenlange discriminatie hebben we vaak te maken met zwaarbeschadigde mensen. Whittle: ‘We moeten op elkaar letten, voor elkaar zorgen.’
Bornstein beaamt dat, maar ziet het breder: ‘Iedere schooldag blijven er 166 Amerikaanse kinderen thuis omdat ze gepest worden. Dat zijn niet allemaal transgenders. We houden blijkbaar een systeem in stand waarin kinderen beschadigd worden.’
Laxmi vertelt dat kinderen en jongeren in de hijra community worden opgenomen. Ook komen hijras voor elkaar op: ‘Als iemand van ons in gevaar is, hoef je maar een telefoontje te plegen, of er staan vijftig, zestig hijras om je heen. Iedereen vecht mee. Wij zeggen: we komen uit dezelfde tuin.’

Geweld tegen vrouwen
Justus Eisfeld, vanuit de zaal, vindt dat je ook om je rechten moet vragen. Op dit moment voert het COC Nederland actie om de verplichting van het medische traject voor juridische geslachtsverandering aan te kaarten. Dat je een precies omschreven behandeling moet hebben gevolgd alvorens je je geslacht op papier kan veranderen, gaat in tegen internationale mensenrechten. ‘Minister Plasterk was geschokt toen hij hoorde dat de wet in Nederland zo is. Maar het is nooit eerder veranderd omdat nooit eerder iemand het heeft aangekaart.’
Stephen Whittle is het met hem eens. ‘Mijn dochter zit op een school met 50% witte kinderen, en 50% van andere etnische achtergronden. Homo is een scheldwoord op het speelplein, zo vertelde ze me. Ik vroeg haar of er ook racistische uitspraken gedaan werden. Nee, dan werd je van school getrapt. Nu is ze bezig met om homofobie aan te kaarten. We zijn misschien beschadigde mensen, maar we hebben ook de vaardigheden, de vechtlust. We moeten alleen ophouden met al dat stomme tv-kijken en in actie komen!’
Ook Bozkurt moedigt activisme aan. ‘Politici doen niks als ze geen gevoel van urgentie hebben. ‘Dus kom naar het Parlement, laat je stem horen, stuur emails, spam the guys.’ Vaak zijn het mannen, inderdaad. Whittle zegt trots: ‘Ik vind het ook nog altijd geweldig om te zeggen dat wij al die rechten in Engeland verkregen hebben met een bunch of women: vroegere vrouwen of nieuwe vrouwen.’ Bornstein beaamt dat de strijd van transgenders vaak over vrouwelijkheid gaat: ‘Het aanpakken van geweld tegen vrouwen is het begin. Vrouwenhaat vertaalt zich ook in geweld tegen transgenders van-vrouw-naar-man en van-man-naar-vrouw.’

Tripathi heeft ervaren dat het werkt om je rechten op te eisen. De gratis behandeling voor hiv-positieven was niet toegankelijk voor hijras. Zij en andere hijra-activisten eisten een gesprek met de directie van het ziekenhuis. Intussen is de behandeling wel toegankelijk voor hen.
In Taiwan worden met name de jongeren steeds activistischer. Josephine Ho: ‘Toen we begonnen met Butterfly Garden waren de meeste bezoekers cross-dressers van veertig-plus. Nu komt er niemand meer boven de veertig. Studenten komen uit de kast en geven voorlichting voor de klas. Zij groeien langzaam uit tot activisten.’ Voor Ho is het voorkomen van zelfmoord belangrijk. ‘Na twee zelfmoorden in Taiwan, zijn we alerter geworden. We bellen mensen op als ze niet verschijnen op bijeenkomsten.’

Lelijke situatie
Maar hoe zorg je ervoor dat wetten ook worden nageleefd? Ook daarvoor geldt, eis dat je je rechten krijgt. Tripathi: ‘Als wij worden opgepakt door de politie hebben we het recht om een telefoontje te plegen. We hebben ook het recht om ondervraagd te worden door een vrouwelijke agent. We zijn immers gekleed in female attire.’ Nicole de Leo, een Italiaanse activist, geportretteerd in de film Persona de Leo N. spreekt vanuit de zaal. ‘Italië zit in een lelijke situatie. Het Vaticaan stigmatiseert ons en de politiek en de pers wordt sterk beïnvloed door de kerk. Nadat een transvrouw was vermoord is haar privacy ernstig geschaad en schreef de media vreselijke dingen over haar. We demonstreren ondanks een demonstratieverbod voor de kathedraal, maar hoe kan je de paus verslaan?’
Emine Bozkurt erkent dat in heel Europa de macht van de paus toeneemt. ‘Vanzelfsprekende zaken komen opnieuw ter discussie te staan. Ook abortus is weer een actueel onderwerp.’
Fardi Tabarki vraagt alle deelnemers in een zin af te sluiten. Laxmi Narayan Tripathi vat de avond treffend samen met een aansporing: ‘Vorm een gemeenschap en vecht terug!’