In zeven afleveringen van Hij is een Zij portretteert Arie Boomsma transgenderjongeren. Twee van hen, Martin en Arjon, kijken terug op deelname tijdens hun transitie. ‘Een fijne ervaring’, zegt Arjon. Ze bespreken ook de impact van het programma. 

“Ik wilde graag laten zien hoe het ook kan”, zegt Martin. “Want bijna alles wat je hoort op het gebied van transgender is narigheid en discriminatie. Maar vanaf het moment dat ik mijn coming-out heb gehad, heb ik alleen maar positieve reacties gekregen.” Ook Arjon deed mee om andere transgenders te helpen. Hoe? “Door gewoon mijn verhaal te vertellen”, zegt hij. Dat verhaal gaat over hoe voor hem het hele proces van transitie is verlopen.  

Arjon (foto: Sarah Wong)

Martin en Arjon zijn deelnemers van Hij is een Zij. Het KRO-programma dat sinds begin januari in zeven afleveringen wordt uitgezonden, is nu over de helft. Behalve Martin en Arjon, gaat het programma ook over Sophie, Bo, Mick en Freddie. Nu de uitzendingen bezig zijn, krijgen Martin en Arjon, zo bevestigen ze, heel veel reacties.

'De emotie van toen heeft een plaatsje gekregen'

Lieve woorden 

“Eigenlijk alle reacties zijn mooi”, zegt Martin. “Ik woon in Friesland, in een klein dorpje. Friezen hebben misschien de naam dat ze stug en bekrompen zijn, maar dat blijkt helemaal niet uit hoe ze reageren. Ook op mijn werk, in de zorg. De mensen daar zijn benieuwd en ze leven mee. ‘Wat knap dat je dat allemaal hebt gedaan’, reageren ze. Ik krijg er heel veel steun en lieve woorden.” 

Arjon zegt ook dat hij vaker wordt herkend, maar de reacties zijn allemaal positief. “In een restaurant kan ik haast niet rustig eten, want mensen willen er laten weten dat ze het programma hebben gezien. Het geeft niet. Er zijn ook veel transmannen die contact met me zoeken, bijvoorbeeld via Facebook. Ik heb er soms bijna een dagtaak aan, maar ik vind het fijn dat ik ze kan helpen.” 

Arie (foto: Hermien Lam)

Fascinerend 

Het begon meer dan een jaar geleden. Na het programma’s over de coming-out van homo’s en lesbiennes wilde Arie Boomsma een programma over transgenders maken. “Er is veel onbegrip rond transgenders”, verklaart hij. “Deze serie biedt inzicht en helpt het onderwerp bespreekbaar te maken.” Hij is een Zij doet dat door verhalen te vertellen. 

Voor Boomsma gaat het programma ook over vrouwelijkheid en mannelijkheid. “De vraag wat iemand nu mannelijk of vrouwelijk maakt, is relevant in deze tijd. Die twee zijn dichter bij elkaar gekomen. Dat fascineert me.” En deze jongeren hebben, zo merkte hij, een heel sterk beeld van mannelijkheid en vrouwelijkheid. “Ze weten dat er in hun leven iets niet klopt en gaan er alles aan doen om ervoor te zorgen dat het wel gaat kloppen. Het is een eer om daar met de camera bij te mogen zijn.”

'Deze mensen willen laten zien dat het gaat om identiteit' 

In de knoop 

De omroep zocht transgenders die in verschillende fasen van hun transitie zaten, daarover wilden vertellen en ook iets van reacties van de omgeving konden laten zien. Ze zitten aan het begin van het proces, zoals Martin en Bo, een paar jaar erna, zoals Sophie, of er middenin, zoals Arjon. “Ze hebben me gevraagd voor deelname”, zegt hij. “Vooraf hebben ze veel verteld over het programma. Het moest informatief worden, en bijvoorbeeld gaan over wat er gebeurt in de operatie.” 

“Arie is drie keer langs geweest”, vertelt Martin. “Dat was in de eerste helft van 2013. Twee dagen waren echt gepland: een bezoek op het werk en opnames op het strand. De derde keer was toen wel zeker was dat ik groen licht zou krijgen voor de transitie. Verder heb ik veel opnames met een eigen camera gemaakt.” 

“Het was heel fijn om te werken met Arie en het team”, vindt Arjon. “Ze hebben ook uitgelegd dat als je iets er niet in wilde, dat ook niet gebeurde. Dat vond ik heel zorgvuldig. En dat zijn ze nog steeds. Ik vond het een fijne ervaring.” 

“Het heeft wel gebracht wat ik voor ogen heb”, zegt Martin. “Ik hoorde van iemand die al jarenlang in de knoop zat en nu, geïnspireerd door het programma, een stap gaat zetten. Als je al voor één persoon zoiets hebt kunnen realiseren, dan is mijn doel bereikt. Want ik weet hoe ongelukkig ik zelf ben geweest en hoe ik in de knoop gezeten.” 

Martin (foto: Sarah Wong)

Van binnen 

De transgenderwereld, waar vaak boosheid en verdriet over onbegrip en sensatiezucht is, reageert in het algemeen met waardering op Hij is een Zij. Voorzover dat bijvoorbeeld af te lezen is aan tweets en blogs over het programma. ‘De heftigheid van een transitie en de impact die het op iemand heeft, worden goed en integer in beeld gebracht’, aldus een blogger. Leuke mensen, een sterk programma en inderdaad, integer en informatief. 

‘Zoals Bo het verwoordt bij een coming-out voor haar klas, is precies hoe het voor mij ook voelt’, reageert iemand. "Als het een keus was, dan zou ik 'm niet maken." Niemand kiest vrijwillig voor een zware medische behandeling die jaren duurt. Dat het echt niet zomaar een keuze is, zie je bij de mensen in dit programma. 

'Transgender zijn is als buiten de lijntjes tekenen'

Arie Boomsma was onder de indruk van de daadkracht waarmee de deelnemers de transitie doorlopen. “Ze zetten alles op het spel om zichzelf te kunnen zijn.” Veel mensen denken dat het een keuze is, bevestigt hij. “Deze mensen willen juist laten zien dat het gaat om identiteit, om wie je van binnen echt bent.” 

“Ik wist het al vanaf mijn vijfde”, zegt Arjon, nu 44. Hij was de oudste deelnemer van Hij is een Zij. Maar, zegt hij, “ik ben niet zo’n prater. Ik voelde het wel, maar kon het moeilijk naar buiten brengen. Vijftien jaar geleden ben ik er eens voor gaan zitten: wat is er met mij aan de hand? Ik had een boek uit de bibliotheek gehaald, maar zag allemaal foto’s van operaties, niet echt inspirerend. Het gevoel bleef natuurlijk en daarom ben ik zeven jaar geleden naar de dokter gegaan. Die stuurde me naar het VU.” 

'Het biedt herkenning voor mensen die in de knoop zitten'

Kwetsbare momenten 

We zien trotse mensen, mensen die het soms heel moeilijk hebben gehad en ook verdriet hadden. Maar ze zijn zonder uitzondering heel blij dat ze nu zichzelf kunnen zijn. Arjon, Martin, Bo, Mick en Freddie en ook Sophie. “Transgender zijn is als buiten de lijntjes tekenen”, zegt ze. “Je krijgt te horen dat het zo niet hoort, maar het kan wel gewoon. Daar word ik vrolijk van, want het is de enige manier waarop ik mijzelf kan zijn en dat voelt nou eenmaal goed.” 

Martin en Arjon kijken nu ook naar de uitzendingen. “Het is wel intensief”, zegt Martin. “Je ziet jezelf terug in kwetsbare momenten. De emotie van toen heeft intussen wel een plaatsje gekregen.” 

Bo (foto: Sarah Wong)

Supergelukkig 

“Ik ben heel blij dat er nu meer aandacht voor transgenders is”, vervolgt hij. “Je merkt soms dat die aandacht wel nog op sensatie gericht is. O, ben je transgender, ben je geopereerd dan? Maar het zit veel dieper.” Het programma laat dat goed zien, vindt hij. “Het biedt herkenning voor mensen die in de knoop zitten. Ik hoop heel erg dat het bijdraagt aan die herkenning.” 

De intentie om transgenders te helpen, motivatie voor deelname, houdt niet op wat Arjon betreft. “Ik zou mensen willen coachen op weg naar de operatie, zoals bij mijn beste vriend die vorige week de operatie had. Ik vind dat je er ook moet zijn na de operatie. Ik ben supergelukkig met mijn lichaam, maar je kunt niet zeggen: ‘dat is het dan, zoek het nu zelf maar uit’.” 

De uitzendingen van Hij is een Zij zijn hier terug te zien.