Wat ben ik mooi!

“Bent u al wie u wilt zijn?” vraagt Barbara Knapper de zaal. “Kun je kiezen wie je wilt zijn? Is er moed voor nodig om te zijn wie je wilt zijn?” Ze is een van de spelers van Theater AanZ. De theatergroep speelde haar transgendervoorstelling Beeldenstorm op 3 november in Oosterhout, Nijmegen.

Theater AanZ maakt voorstellingen om diversiteit zichtbaar en bespreekbaar te maken. Ze treden vaak op voor scholieren. Theater AanZ is daarmee begonnen op verzoek van de gemeente Nijmegen die had geconstateerd dat veel homoseksuele, lesbische en biseksuele jongeren zich niet veilig voelen op school.

De theatergroep heeft nu vijf voorstellingen. Ze hebben voorstellingen gemaakt voor voortgezet onderwijs, middelbaar beroepsonderwijs en voor docenten. De voorstelling voor scholieren in het voortgezet onderwijs, Lokaal G 1.25, spelen ze zeker honderd keer per schoolseizoen. Vaak escaleert zo’n voorstelling in een conflict en dan vragen de spelers het publiek zich uit te spreken. ‘Wat zou jij doen als je beste vriend homo was? Zou je hem zomaar laten vallen? Wat zou je anders doen dan je hier nu in de voorstelling ziet?

Anders dan bij die voorstellingen zit in Beeldenstorm 1, zoals de voorstelling voor transgenders heet, geen verhaal. En er is geen interactie, niet tijdens de voorstelling in elk geval. Dan presenteren de spelers persoonlijke verhalen over de dwingende beelden die je in een ongewenste mannelijke of vrouwelijke rol duwen. En Barbara zingt een lied van Antony: For today I am a boy.

Mijn eerste jurk

“Ik werd geboren zonder dat ik dacht: ik ben een jongen of een meisje”, zegt ze aan het begin van de voorstelling. Ze staat op het toneel. Achter haar zitten vijf jongeren, een van hen in een rolstoel. Ze noemen zich man, vrouw, transgender, transman of queer. “Mijn ouders noemden mij een meisje. Maar als ik een jurkje aanmoest, voelde ik me net een travestiet. Herken je dat?”, vraagt ze iemand in het publiek. “Heb jij dat ook?”

Nu is deze zaal niet standaard. “Bij andere voorstellingen hebben we altijd een nagesprek”, zegt Jolanda de Groot, regisseur. Maar zo’n gesprek over de vraag wat is normaal, is misschien een beetje onzinnig in een zaal vol transgenders.”

Er is veel herkenning, en dat is soms confronterend. Het leven is immers niet zo eenvoudig als je je verzet tegen het beeld dat de omgeving van je heeft. Het is bijvoorbeeld een emotioneel moment, voor mij tenminste, als Susanne wordt aangekleed door de andere spelers. Ze staat in het midden van het podium en krijgt kledingsstukken aangereikt. Iedereen helpt haar om te transformeren naar wie ze is. Even slikken, zo gemakkelijk kan het zijn.

De voorstelling wil vragen oproepen. Als je kon kiezen, wie of wat zou je willen zijn? Wat is een vrouw eigenlijk, wat is mannelijk? Stel dat het niks uit zou maken, wat zou je doen? “‘Maar”, zegt Barbara, “het maakt blijkbaar wel uit. Als een man in een jurk over straat loopt, is dat vreemd.”

“Ik heb mijn eerste jurk gekocht.” Dat is het verhaal van Mischa, die in een groene jurk midden op het podium ingetogen gitaar speelt. “Daar kun je passen, zei de verkoopster. Ik heb het niet gedaan, ik zag de blik in haar ogen. Volgens mij vond ze het maar vreemd.” Of “Ik mocht op voetbal, 8 jaar was ik. Eindelijk had ik vrienden. Ik kon scheten laten met mijn vrienden. Maar in de douche was het koud.”

De teksten komen vaak rechtstreeks van de spelers. Het zijn verhalen vol schaamte, angst en verwarring. Maar ook met trots en vertrouwen. “Nu loop ik door Amsterdam, op veel te hoge pumps. Iedereen kijkt naar me. Geeft niet, want ik denk: God, wat ben ik mooi!”

Beeldenstorm 2

 
“Het initiatief voor de voorstelling kwam van de jongeren zelf”, vertelt Marian van Hoof, artistiek leider. “Ik was zelf bezig om deze kant van mezelf te ontdekken”, zegt Susanne. Theater AanZ ging langs bij het transgendercafé in Nijmegen en kreeg daar veel informatie voor hun voorstelling. Bijvoorbeeld over hoe hokjes, rolpatronen en de bestaande m/v-beelden de eigenheid van veel jongens en meisjes en alles wat daartussen zit, onderdrukken. 

Zo ontstond de nieuwe voorstelling. “We willen de T zichtbaar en bespreekbaar maken. Ik hoop en ik denk ook dat het binnenkomt. Sommige mensen reageren zoals die basisschooldocent: ‘ja, natuurlijk’ of ‘wow, zo had ik het nog nooit gezien’.” 

Zes jongeren durfden het aan om het toneel op te gaan. Behalve Barbara hebben ze geen theateropleiding gedaan, maar ze zijn allemaal persoonlijk betrokken bij het thema. “Bijvoorbeeld Milo. Hij belde op en zei: ik ben Milo, ik ben half Turk, ik ben gehandicapt en ik ben transgender. Meer kun je niet hebben”, zegt De Groot. “Die combinatie van ervaringsdeskundigheid en professionaliteit werkt heel goed, daar gaan we zeker mee door.” 

Beeldenstorm 1 is niet bedoeld voor onderwijs. De voorbereidingen voor een voorstelling voor basisonderwijs groep 7 en 8 en de onderbouw in het voortgezet onderwijs zijn al begonnen. Dat wordt dan Beeldenstorm 2. “Deze voorstelling is een pilot om te onderzoeken waar we het over wilden hebben”, zegt De Groot. “En hoe we dat zouden kunnen brengen, want het is best ingewikkeld. We denken dat we juist voor jongeren in de leeftijdsklasse van 10 tot 14 moeten spelen, omdat zij heel erg met die rollen bezig zijn. De scheidslijnen jongen-meisje zijn dan heel belangrijk. Jongens met jongens aan de ene kant van het schoolplein en meisjes met meisjes aan de andere kant. Alles wat over die lijnen heen gaat, is vreemd. We hadden het gisteren nog over een roze scooter.”

Het idee was aanvankelijk om Beeldenstorm 1 een keer of tien te draaien, voor LHB-voorlichters, basisschooldirecteuren, ouders en ook transgenders zelf. Maar de voorstelling die 21 april 2013 in première ging, is al acht keer opgevoerd en er komen er zeker meer dan tien, want er lopen nog aanvragen.

“De eerste voorstellingen waren we wel nerveus”, erkent Susanne. Nu minder, maar het blijft spannend. “Je wilt het graag goed doen”, zegt Barbara. “Juist hier, omdat het thema van de voorstelling zo bekend is. Dat maakt het misschien nog spannender.”