ID van Theater AanZ
‘We can be heroes’
Tijdens het eerste deel van de voorstelling ID blijven de spelers angstvallig op de roze en blauwe lijntjes op de toneelvloer. Stoere jongensbravoure en dolle meisjeshysterie. Ze gaan liggen in een jongens- of meisjeshokje, maar hun stuiptrekkingen doen al vermoeden dat ze daaruit willen ontsnappen. ID is wondermooi educatief toneel. Heel aangrijpend omdat het voelbaar maakt wat bevrijding zou kunnen betekenen. Theater AanZ speelde 14 januari de première.
Transgenders moeten we teleurstellen, zegt Marian van Hoof van Theater AanZ. De voorstelling ID gaat niet zozeer over hen, maar het gaat over een breder thema. Genderidentiteit, iets wat iedereen betreft. Het gaat over normen en verwachtingen die we elkaar opleggen. ID staat voor identiteit.
Op school is de druk groot. Je mag niet opvallen en je moet vooral ‘normaal’ doen. Met ID (over de vrijheid jezelf durven zijn) wil Theater AanZ discussie loskrijgen over wat eigenlijk normaal is. “Met ID stimuleren we een open en positieve houding ten aanzien van genderdiversiteit en laten we jongeren zien hoe fijn het is als verschillen niet geschuwd, maar gevierd worden. Dat iedereen die ‘anders is’ er mag en kan zijn.” Het beoogde publiek zijn vooral jongeren van 10 tot 14, een leeftijd waarop gendernormen heel dwingend kunnen zijn.
Bij de première, donderdagmiddag 14 januari in Nijmegen, zitten er ruim honderd mensen in de zaal. Ze komen uit het onderwijs, zorgverlening en overheid. Er zijn vertegenwoordigers van transgender organisaties en op de eerste rij zit de eigenlijke doelgroep, in dit geval kinderen van groep 7. Ook spelers van andere educatieve producties zitten in de zaal, benieuwd naar wat de collega-acteurs gaan brengen.
Hokjesdwang
Voordat de spelers het podium opkomen, spreken Bert Velthuis, wethouder Cultuur gemeente Nijmegen, Juul van Hoof, programmaleider lhbt bij Movisie, en Marian van Hoof, zakelijk leider van Theater AanZ. Zij plaatsen deze voorstelling in een kader. Velthuis is trots op het Nijmeegse gezelschap. “Maar Theater AanZ is niet iets waar alleen Nijmegen trots op kan zijn, heel Nederland kan dat zijn, want potverdikkie, wat moet je een lef hebben om onderwerpen aan de kaak te stellen waar mensen liever omheen lopen. De kinderen die het betreft, hebben er veel aan. Voor hen kan het hun hele leven veranderen.”
'Zullen we hem nog even níet labelen en in een hokje stoppen?'
Lucas bijvoorbeeld. Lucas is het kind van de buren van Juul van Hoof. Hij is gek op jurkjes en op nagellak en hij wil op ballet. “Hij zal wel transgender zijn, zeggen mensen. Maar, zeg ik, hij is 7. Zullen we hem nog even níet labelen en in een hokje stoppen? Het begrip transgender is blijkbaar al zo normaal geworden dat het ook gebruikt kan worden voor een jongetje van 7. We plakken er een etiket op en dan begrijpen we het weer.” Onze hokjesdrang kan doorschieten, vreest ze.
Dat je niet als ‘normaal’ wordt gezien, kan leiden tot pestgedrag; tot verminderde gezondheid, neerslachtigheid en zelfs suïcide
Die hokjesdrang begint al op school. “Kinderen nemen elkaar de maat. Jij hebt een roze shirt, dat is voor meisjes.” Gender non-conform gedrag, meisjes die jongensachtig zijn of andersom, roept blijkbaar agressie op. “Die gendernormen die we elkaar opleggen zijn vooral moeilijk voor mannen.” Juul van Hoof haalt een artikel van Geertje Mak aan die stelde dat we misschien niet te snel conclusies moeten trekken over transgender zijn van iemand, maar dat we vooral de ruimte moeten bieden aan mensen die zich niet willen of kunnen conformeren aan de stereotiepe beelden. “Met name voor heterojongeren is het blijkbaar heel moeilijk te erkennen dat ze niet helemaal voldoen aan het standaardbeeld van wat een echt jongetje of meisje zou moeten zijn.”
Waar sta ik zelf?
Dan kom je snel op de pestproblematiek. Dat je niet als ‘normaal’ wordt gezien, is voldoende reden voor veel klasgenootjes om je aan te spreken. “Het kan leiden tot verminderde gezondheid, neerslachtigheid en zelfs suïcide.”
Enorm goed dat Theater AanZ hier nu aandacht voor vraagt, vindt Juul van Hoof. In de voorstelling is ook het moment dat één van de spelers omdat hij buitengesloten wordt, één van de meest aangrijpende momenten. “Het blijkt dat interactief theater op basis van empathie effectief is. Als mensen uitgenodigd worden om deel te nemen, zet het aan tot nadenken. Waar sta ik zelf?”
'De praktijk blijkt weerbarstig'
Haar boodschap: “We zouden allemaal moeten twijfelen aan de normen die we elkaar opleggen. En Lucas zou zich nooit moeten schamen omdat hij jurkjes draagt, nagellak gebruikt en op ballet zit.”
David Bowie
De gedachte aan Lucas komt nog even terug als Barbara een roze tutu aantrekt. Zij speelt samen met Susanne (Suus), Sandro en Mischa de voorstelling van ongeveer een uur. Tijdens de uitvoeringen op scholen wordt dat gevolgd door een meet & greet, een discussie onder leiding van een educatiemedewerker van Theater AanZ. Vandaag is dat gedeelte ingekort, maar Sandro vertelt nog wel hoe hij schrok toen hij op de middelbare school uit reacties opmaakte dat hij blijkbaar niet echt de jongen was die hij behoorde te zijn.
Voor de muziek op het podium zorgt Aram, dj. Hij doet dat aan de zijkant van het podium en komt met een gitaar in zijn handen naar voren als de vijf Heroes vertolken. We can be heroes, just for one day. Het lied van David Bowie is ongetwijfeld gekozen omdat je immers best een held bent als je je niets aantrekt van dwingende gendernormen: shame was on the other side. “Een enorme schrik toen maandag bleek dat hij was overleden”, zegt regisseur Jolanda de Groot, “maar echt, we hadden dat nummer allang in de voorstelling zitten.” Niet zo vreemd, want genderbender Bowie kwam twintig, dertig jaar geleden al op voor de vrijheid om te zijn wie je wilde zijn.
We verwachten dan misschien dat er jaren later, in 2016, veel veranderd is. Marian van Hoof: “Een meisje mag toch op voetbal en een jongen mag met poppen spelen, zeggen mensen. Natuurlijk, maar de praktijk is weerbarstig. Dat is wat we proefden op scholen en wat ons heeft aangezet tot het maken van ID.”
Foto’s: Gerard Verschooten
