‘We zijn geen medische gevallen’

Vanuit de VS komen trieste berichten, maar in Spanje ligt er nu een mooi wetsvoorstel voor een nieuwe transwet. Die wet maakt een einde aan de pathologisering van transgender personen en verwerpt straks de noodzaak van een diagnose genderdysforie voor transgendererkenning. Behandeling in het congres heeft veel vertraging opgelopen, maar het lijkt erop dat er nu beweging komt. Sinds deze week, 24 oktober, is bijvoorbeeld het verzoek om je naam te wijzigen in overeenstemming met gender versoepeld.

“We vertrouwen erop dat deze partij de moed vindt om met de nieuwe wet Spanje weer in de voorhoede te plaatsen als het gaat om rechten van transpersonen”, zei Mar Cambrollé, voorzitter van de Federación Trans. Ze zei dat toen Pedro Sánchez (van de socialistische PSOE) in juni 2018 de regering overnam van Rajoy (conservatieve PP). Nu zou het niet lang meer duren, hoopte de transgenderbeweging in Spanje. Nu zou de regering zeker snel werk maken van een aanpassing van de verouderde Wet op Genderidentiteit uit 2007.

Het transactivisme in Spanje keert zich met name tegen de pathologisering van transgenders (dat transpersonen per se medische en psychiatrische gevallen zouden zijn). Activisten hebben zich ingezet vóór zelfbeschikking waar het seksuele oriëntatie, genderidentiteit of genderexpressie betreft en tegen discriminatie en transfobie.

De Spaanse transgemeenschap heeft hard gestreden voor de nieuwe transwet. Het wetsvoorstel is uiteindelijk op 2 maart 2018 gepresenteerd nadat Podemos (een linkse en relatief nieuwe partij in de Spaanse politiek) het initiatief ervoor ruim een jaar geleden genomen had. En nadat in 2016 het hoogste gerechtshof (Tribunal Supremo) had geconstateerd dat de bestaande wetgeving niet voldeed. Het congres, met uitzondering van de PP, toen nog de regerende partij, steunde vorig jaar het initiatief voor een nieuwe wet.

Het wetsvoorstel schrapt de noodzaak van de diagnose genderdysforie om genderidentiteit aan te passen. Slechts een verklaring van de persoon zelf volstaat. Nooit mag een chirurgische ingreep, hormoontherapie of psychiatrische behandeling vereist worden. En iedereen die ouder dan 16 is, kan voor zichzelf beslissen. Minderjarigen hebben steun van hun ouders nodig, of kunnen als die steun er niet is, een verzoek indienen waarover een rechter zich dan uitspreekt. Ook aan buitenlanders die in hun land van herkomst geen mogelijkheden tot genderbevestiging hadden, is gedacht.

(bron: Pixabay)

Orgullo 2018

Terwijl in de VS de Trump-regering drastische stappen overweegt die zelfs het bestaan van transpersonen ontkennen, wordt transwetgeving in Europa steeds meer aangepast in deze lijn. In Denemarken, Griekenland, Ierland, Malta en Noorwegen en onlangs in België zijn stappen gezet en Schotland en Portugal zijn bezig. Argentinië was al eerder een voorloper in loskoppeling van de erkenning van genderidentiteit van het medische circuit.

In Spanje is tot op dit moment nog altijd de diagnose genderdysforie en vaak twee jaar hormoonbehandeling nodig voordat de genderregistratie kan worden aangepast. Dat gaat veranderen. De parlementaire discussie vorig jaar ging er vooral over de beslissingsbevoegdheid van minderjarigen. María Dolores Galovert, een gedeputeerde van de PSOE, vond de erkenning van het recht van jongeren op genderidentiteit urgent, want, zei ze: “als je niet jezelf kunt zijn, wordt het erg moeilijk om gelukkig te zijn.”

De wetgeving liep vertraging op vanwege de politieke situatie in Catalonië en, dit voorjaar, de regeringswisseling. Bij de Pride deze zomer (Orgullo 2018), waar er speciale aandacht was voor de transbeweging, was de wet opnieuw een groot thema. “Voor transpersonen is de democratie nog ver weg”, zei Cambrollé.

Depathologisering

Even terug naar het belangrijkste thema in het wetsvoorstel, de depathologisering. Eerder dit jaar kwam ik in boekhandel Katakrak in Pamplona het boekje Transexualidades van de Catalaanse transactivist Miquel Missé tegen, geschreven in 2013. Een groot deel ervan gaat over de pathologisering. Waar komt dit vandaan, wat doet het met transpersonen en hoe kunnen we strijd ertegen voeren?

Het gaat ook over de heersende narratieven (die beschrijven hoe transgender in het algemeen gezien wordt) en hoe we daarvoor een alternatief kunnen neerzetten. Een beter kloppend beeld van wie transgender personen echt zijn en wat ze beleven. ‘Nee’. Stelt Missé, ‘we zijn geen medische of psychiatrische gevallen die per se in een verkeerd lichaam zijn geboren.’ 

Wereldwijd is er veel beweging om pathologisering tegen te gaan. Want transidentiteit staat los van het medische circuit. Je zou in elk geval niet automatisch een stemloze patiënt moeten zijn die het lichaam moet aanpassen. ILGA (een internationale lhbti-organisatie) en Trans Europe hebben zich daarvoor ingezet en in 2012 is de campagne Stop Trans Pathologization gestart. Ook in Spanje heeft dat nu effect.

Transpersonen zagen dat veel medici andere belangen leken te hebben dan de behoeften van de transgemeenschap, schrijft Missé. Dokters werden vaak de bewakers van een binair man-vrouwsysteem. Missé wijst op de studies die laten zien dat veel transpersonen hun levensverhaal aanpassen aan wat ze denken dat de medici willen horen. Het lijkt erop dat dokters, psychologen en transpersonen soms behoorlijk afhankelijk van elkaar zijn geworden.

De transgemeenschap wil dat dokters gewoon weer dokters worden: mensen die zich zorgen maken over of hormoonniveaus juist zijn en littekens goed genezen in plaats van dat ze zich afvragen of we als trans wel genoeg man of vrouw zijn en wat er gebeurt als we geen van beide willen zijn. “Er zijn zoveel kleuren en tonen binnen de transgemeenschap”, schrijft Missé.

“Ik denk ook dat de metafoor van het verkeerde lichaam meer kwaad dan goed heeft gedaan”, vervolgt hij. Het gevolg van zo’n metafoor is dat we kunnen denken dat dit lichaam niet echt eigen is, een vergissing van de natuur, iets dat we moeten uitwissen zodra dat kan. En dat het leven na de operatie veel makkelijker zal worden. “De oplossing ligt misschien buiten het lichaam”, oppert Missé. “In de aanpassing van culturele referenties, en de aanname dat mannelijkheid en vrouwelijkheid, mannen en vrouwen, meer te maken hebben met cultuur dan natuur.”

Tranen

Hoe zit het nu met de wetten in Spanje? Op landelijk niveau zijn er eigenlijk twee wetten in ontwikkeling: één voor de lgbt-rechten en één specifiek voor transpersonen. Verder hebben op vijf na de zeventien autonome gemeenschappen in een ‘Integrale Wet op Transseksualiteit’ zaken geregeld als het gaat om rechten, protocollen en discriminatiebestrijding. Op basis van de landelijke wet uit 2007, maar in een enkel geval - Andalusië, Madrid - veel vooruitstrevender. In die beide gemeenschappen is al geen medische interventie nodig om transgenderidentiteit te erkennen.  

De kaders worden echter op landelijk niveau bepaald. Zoals in het wetsvoorstel voor lgbti-gelijkheid, dat zich verzet tegen discriminatie op basis van seksuele oriëntatie, genderidentiteit en genderexpressie en ieders recht erkent op zelfbeschikking wat identiteit betreft. “Het gaat hier om mensenrechten”, verklaarde Mané Fernández, vicevoorzitter van koepelorganisatie FELGTB. “Politici moeten begrijpen dat het gaat om vermijden van zelfmoord, bestrijden van haatmisdrijven tegen transpersonen en stoppen van elke achterstelling die we steeds moeten ervaren.” Maar ook voor dit wetsvoorstel geldt dat er grote vertraging is.

Begin oktober wilden achttien transactivisten, waaronder Mar Cambrollé, in hongerstaking opdat Podemos een datum zou vastleggen voor behandeling van de transwet in het congres. Ze meldden zich met #FuriaTrans op Twitter (furia is boosheid). Cambrollé wees er opnieuw op dat transpersonen een soort van apartheid beleven. “We kunnen echt niet langer wachten.” Uiteindelijk werd de hongerstaking dezelfde dag al afgeblazen na verklaringen en toezeggingen van Podemos. En een eerste stap is nu gezet, want sinds 24 oktober is het verzoek om je naam te wijzigen in overeenstemming met gender versoepeld.

Het wetsvoorstel, dat 23 pagina’s beslaat en hier te lezen is (in het Spaans), ontroert sommige transactivisten. “Ik krijg er tranen van in mijn ogen”, las ik op Twitter. “Hier hebben we zo hard voor gevochten.”

De opstellers, ongetwijfeld deels of geheel uit de transgemeenschap, hebben zich bijvoorbeeld laten inspireren door de Europese Resolutie 2048 (2015) over discriminatie van transpersonen. Daarin wordt gesproken over de zelfbeschikking die op dat moment in landen zoals Ierland, Noorwegen, Denemarken, Malta en Argentinië vorm kreeg. Ze stellen dat gedwongen sterilisatie, chirurgische ingrepen of hormoonbehandelingen om genderidentiteit te erkennen in strijd zijn met de mensenrechten en met elke menselijke waardigheid. De nieuwe wet, zo schrijven ze, herstelt het onvervreemdbare recht van iedereen om over zijn lichaam en persoon te beslissen.

Non-binaire personen

Non-binaire personen ten slotte. Die worden in het wetsvoorstel omschreven als personen van wie seksuele of genderidentiteit en –expressie zich buiten de tweedeling man-vrouw en mannelijk-vrouwelijk bevindt of daartussen fluctueert. Ze kunnen wel of niet andere persoonsvormen wensen, wel of niet voor medische ingrepen kiezen, wel of niet een androgyn uiterlijk hebben of wensen en ze kunnen eventueel concepten hanteren zoals queer om hun genderidentiteit te beschrijven.

Deze personen zullen van de staat en van de autonome gemeenschappen voorzover zij daarover gaan de nodige juridische ondersteuning krijgen bij de erkenning van hun identiteit. De wet belooft dat er maatregelen worden genomen als het gaat om registratie en documentatie van deze personen. Hoe dat er precies uitziet, is nog open, maar het geeft in elk geval ruimte om sekseregistratie verder te ontwikkelen.

Achterop

Spanje komt zodra deze wet gaat gelden, opnieuw in de voorhoede. En Nederland, waar weliswaar in 2014 een grote stap voorwaarts werd gezet met een nieuwe transwet, kan zich achter de oren krabben. Moeten we niet nogeens goed naar die wet kijken?