Zin en onzin van de sekse-test voor vrouwen in de topsport
Is zij een hij?
Wereldwijd bruisen de media van verontwaardiging: de Zuid-Afrikaanse athlete Caster Semenya zal een sekse-test moeten ondergaan, omdat er, nadat zij goud had gewonnen op de 800 meter, ernstige twijfels zijn ontstaan over haar geslacht. Het blijft onduidelijk bij wie deze twijfels zijn gerezen en ook waarom de IAAF in dit geval afwijkt van haar besluit in 1992, toen de sekse-test werd afgeschaft. En over zin en onzin van de zogeheten "gender verification test" is het laatste woord nog niet gezegd.
Het was kort na de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn dat voor het eerst de vraag naar een sekse-test voor vrouwelijke athleten naar voren werd gebracht. De aanleiding bestond in twee vrouwelijke sporters, die door hun ambigue uiterlijk in het oog liepen. Beiden zijn later van geslacht veranderd om als man te kunnen leven. Pas in de 60-er jaren van de vorige eeuw werd de praktijk algemeen, maar in de 90-er jaren kwam er - uitzonderingen daargelaten - een einde aan. Het International Olympic Committee besloot hiertoe in 1999, de International Association of Athletic Federations stopte in 1992 met de sekse-test als standaard onderdeel van de toelatingsprocedure.
Onmenselijk
Dat de praktijk uiteindelijk in onbruik leek te raken, is waarschijnlijk te danken aan verschillende controversen rond het gebeuren. Het verplichten van vrouwen tot het ondergaan van een dergelijk onderzoek werd gezien als vernederend en onmenselijk. Het is tekenend dat de Engelse Princess Anne bij haar deelname aan de Olympische Spelen van 1976 van de test werd uitgezonderd, omdat het voor iemand van haar stand ongepast zou zijn. Bovendien is de nauwkeurgheid van deze tests door wetenschappers altijd sterk in twijfel getrokken. Het Journal of the American Medical Association concludeerde in 2000: "Gender verification tests are difficult, expensive, and potentially inaccurate. Furthermore, these tests fail to exclude all potential impostors (e.g. some 46,XX males), are discriminatory against women with disorders of sexual development, and may have shattering consequences for athletes who 'fail' a test."
Dit besef blijkt sterk aanwezig in de berichtgeving rond de sekse-test waaraan Caster Semenya onderworpen zal worden. De bezorgdheid over wat het hele schandaal met het 18-jarige meisje zal doen is groot. Regelmatig wordt verwezen naar het lot van Foekje Dillema of naar Santhi Soundarajan, die in 2006 haar zilveren medaille moest inleveren omdat zij niet door de gender verification test kwam. Zij deed een zelfmoordpoging, maar blijkt ondertussen buiten de topsport een nieuw bestaan te hebben opgebouwd.
Ophef
Ondertussen blijft onduidelijk waar het initiatief voor zo'n onderzoek haar oorsprong vindt. Er wordt gemeld dat haar prestaties en haar spiermassa, alsmede haar uiterlijke verschijning en zware stemgeluid argwaan hebben gewekt. Elisa Cusma Piccione, die zesde werd in de loop die Semenya won, verklaarde publiekelijk: "For me, she is a man." Waarschijnlijk grijpt de IAAF naar de sekse-test als middel om een einde te maken aan de ophef rond het nieuwe hardloopwonder. Zoveel komt uit de berichtgeving wel naar voren; op de site van de IAAF is geen officiële verklaring te vinden.
Voor het uitvoeren van deze gender verification test wordt een beroep gedaan op wetenschappers van uiteenlopende discplines: genetici, gynaecologen, endocrinologen en een psycholoog. De uitkomst schijnt de status van vertrouwelijke informatie te zullen krijgen. Voor velen lijkt vooral haar endocrinologische gesteldheid van belang: mag een vrouw met een hoge concentratie mannelijke hormonen, ook al zijn die lichaamseigen, wel meedoen in een competitie voor vrouwen? Maakt het fysieke voordeel daarvan anderen niet bij voorbaat kansloos?
Fysiek voordeel
Alice Dreger, professor of clinical medical humanities and bioethics in the Feinberg School of Medicine at Northwestern University, schreef naar aanleiding van de zaak Semenya een essay voor de New York Times, waarin zij stelt: "Well, women and men make the same hormones, just in different quantities, on average. The average man has more androgens than the average woman. But to state the obvious, the average female athlete is not the average woman. In some sports, she is likely to have naturally high levels of androgens. That is probably part of why she has succeeded athletically.
By the way, that is also why she is often flat-chested, boyish looking and may have a bigger-than-average clitoris. High levels of androgens can do all that.
Sure, in certain sports, a woman with naturally high levels of androgens has an advantage. But is it an unfair advantage? I don't think so. Some men naturally have higher levels of androgens than other men. Is that unfair?"
Er bestaat een uitgebreide literatuur over ongewoon hoge niveau's van androgenen bij vrouwelijke athleten. Verschillende aandoeningen, zoals bijvoorbeeld polycystische ovaria of congenitale bijnierhyperplasie, maar ook de overdadige training die zij zichzelf opleggen, worden hiervoor verantwoordelijk geacht. Op een vraag van mij noemt Miriam, oud-voorzitter van AISNederland, enkele intersekse condities die bij vrouwen voor hoge concentraties androgenen en mannelijke trekken in het uiterlijk kunnen zorgen: "Ik denk aan 17 bèta hydroxysteroid dehydrogenase 3, of aan 5 alpha reductase deficiëntie, die allebei voor een sterk afwijkende hormoonhuishouding kunnen zorgen. Congenitale bijnierhyperplasie is een aandoening die potentiëel levensbedreigend is. Daarvan zou Semenya beslist op de hoogte zijn geweest."
Genderidentiteit
Uiteindelijk blijft het de vraag of dergelijke tests voldoende grond bieden om iemand van deelname aan een competitie met seksegenoten uit te sluiten. Het betwisten van de rechtmatigheid van iemand's genderidentiteit, zo blijkt uit de reacties in de pers, wordt algemeen gezien als een zware aanslag op de persoon van de betrokkene. Miriam beaamt dit: "Voor vrouwen met een intersekse conditie is die hele kwestie van de sekse-test vooral beledigend. In het verleden zijn vrij veel vrouwen, ook die AIS hadden, van deelname uitgesloten. Vaak gingen hun verhalen onder het mom van een blessure de doofpot in, omdat zij geen publiciteit wensten. Dat er nu in bredere kring weerstand tegen dit soort tests blijkt te bestaan, is voor mij een teken dat er de laatste jaren wel iets ten gunste is veranderd."
Wat ook de uitkomst van Caster Semenya's sekse-test zal zijn, te verwachten is dat de praktijk zelf door deze affaire opnieuw ter discussie zal staan. Naar de uitkomst dáárvan kijken velen uit.
Het essay van Alice Dreger is hier te lezen (registreren verplicht, maar gratis).
Een interactieve site over de complexiteit van de sekse-test:
blogt vanuit een iets andere invalshoek over deze genderkwestie.
Het was kort na de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn dat voor het eerst de vraag naar een sekse-test voor vrouwelijke athleten naar voren werd gebracht. De aanleiding bestond in twee vrouwelijke sporters, die door hun ambigue uiterlijk in het oog liepen. Beiden zijn later van geslacht veranderd om als man te kunnen leven. Pas in de 60-er jaren van de vorige eeuw werd de praktijk algemeen, maar in de 90-er jaren kwam er - uitzonderingen daargelaten - een einde aan. Het International Olympic Committee besloot hiertoe in 1999, de International Association of Athletic Federations stopte in 1992 met de sekse-test als standaard onderdeel van de toelatingsprocedure.
Onmenselijk
Dat de praktijk uiteindelijk in onbruik leek te raken, is waarschijnlijk te danken aan verschillende controversen rond het gebeuren. Het verplichten van vrouwen tot het ondergaan van een dergelijk onderzoek werd gezien als vernederend en onmenselijk. Het is tekenend dat de Engelse Princess Anne bij haar deelname aan de Olympische Spelen van 1976 van de test werd uitgezonderd, omdat het voor iemand van haar stand ongepast zou zijn. Bovendien is de nauwkeurgheid van deze tests door wetenschappers altijd sterk in twijfel getrokken. Het Journal of the American Medical Association concludeerde in 2000: "Gender verification tests are difficult, expensive, and potentially inaccurate. Furthermore, these tests fail to exclude all potential impostors (e.g. some 46,XX males), are discriminatory against women with disorders of sexual development, and may have shattering consequences for athletes who 'fail' a test."
Dit besef blijkt sterk aanwezig in de berichtgeving rond de sekse-test waaraan Caster Semenya onderworpen zal worden. De bezorgdheid over wat het hele schandaal met het 18-jarige meisje zal doen is groot. Regelmatig wordt verwezen naar het lot van Foekje Dillema of naar Santhi Soundarajan, die in 2006 haar zilveren medaille moest inleveren omdat zij niet door de gender verification test kwam. Zij deed een zelfmoordpoging, maar blijkt ondertussen buiten de topsport een nieuw bestaan te hebben opgebouwd.
Ophef
Ondertussen blijft onduidelijk waar het initiatief voor zo'n onderzoek haar oorsprong vindt. Er wordt gemeld dat haar prestaties en haar spiermassa, alsmede haar uiterlijke verschijning en zware stemgeluid argwaan hebben gewekt. Elisa Cusma Piccione, die zesde werd in de loop die Semenya won, verklaarde publiekelijk: "For me, she is a man." Waarschijnlijk grijpt de IAAF naar de sekse-test als middel om een einde te maken aan de ophef rond het nieuwe hardloopwonder. Zoveel komt uit de berichtgeving wel naar voren; op de site van de IAAF is geen officiële verklaring te vinden.
Voor het uitvoeren van deze gender verification test wordt een beroep gedaan op wetenschappers van uiteenlopende discplines: genetici, gynaecologen, endocrinologen en een psycholoog. De uitkomst schijnt de status van vertrouwelijke informatie te zullen krijgen. Voor velen lijkt vooral haar endocrinologische gesteldheid van belang: mag een vrouw met een hoge concentratie mannelijke hormonen, ook al zijn die lichaamseigen, wel meedoen in een competitie voor vrouwen? Maakt het fysieke voordeel daarvan anderen niet bij voorbaat kansloos?
Fysiek voordeel
Alice Dreger, professor of clinical medical humanities and bioethics in the Feinberg School of Medicine at Northwestern University, schreef naar aanleiding van de zaak Semenya een essay voor de New York Times, waarin zij stelt: "Well, women and men make the same hormones, just in different quantities, on average. The average man has more androgens than the average woman. But to state the obvious, the average female athlete is not the average woman. In some sports, she is likely to have naturally high levels of androgens. That is probably part of why she has succeeded athletically.
By the way, that is also why she is often flat-chested, boyish looking and may have a bigger-than-average clitoris. High levels of androgens can do all that.
Sure, in certain sports, a woman with naturally high levels of androgens has an advantage. But is it an unfair advantage? I don't think so. Some men naturally have higher levels of androgens than other men. Is that unfair?"
Er bestaat een uitgebreide literatuur over ongewoon hoge niveau's van androgenen bij vrouwelijke athleten. Verschillende aandoeningen, zoals bijvoorbeeld polycystische ovaria of congenitale bijnierhyperplasie, maar ook de overdadige training die zij zichzelf opleggen, worden hiervoor verantwoordelijk geacht. Op een vraag van mij noemt Miriam, oud-voorzitter van AISNederland, enkele intersekse condities die bij vrouwen voor hoge concentraties androgenen en mannelijke trekken in het uiterlijk kunnen zorgen: "Ik denk aan 17 bèta hydroxysteroid dehydrogenase 3, of aan 5 alpha reductase deficiëntie, die allebei voor een sterk afwijkende hormoonhuishouding kunnen zorgen. Congenitale bijnierhyperplasie is een aandoening die potentiëel levensbedreigend is. Daarvan zou Semenya beslist op de hoogte zijn geweest."
Genderidentiteit
Uiteindelijk blijft het de vraag of dergelijke tests voldoende grond bieden om iemand van deelname aan een competitie met seksegenoten uit te sluiten. Het betwisten van de rechtmatigheid van iemand's genderidentiteit, zo blijkt uit de reacties in de pers, wordt algemeen gezien als een zware aanslag op de persoon van de betrokkene. Miriam beaamt dit: "Voor vrouwen met een intersekse conditie is die hele kwestie van de sekse-test vooral beledigend. In het verleden zijn vrij veel vrouwen, ook die AIS hadden, van deelname uitgesloten. Vaak gingen hun verhalen onder het mom van een blessure de doofpot in, omdat zij geen publiciteit wensten. Dat er nu in bredere kring weerstand tegen dit soort tests blijkt te bestaan, is voor mij een teken dat er de laatste jaren wel iets ten gunste is veranderd."
Wat ook de uitkomst van Caster Semenya's sekse-test zal zijn, te verwachten is dat de praktijk zelf door deze affaire opnieuw ter discussie zal staan. Naar de uitkomst dáárvan kijken velen uit.
Het essay van Alice Dreger is hier te lezen (registreren verplicht, maar gratis).
Een interactieve site over de complexiteit van de sekse-test:
blogt vanuit een iets andere invalshoek over deze genderkwestie.
