Ton van den Born • nieuws, interviews, achtergrond, • 2 juli 2019

25 jaar Het Jongensuur

‘Transjongens en twijfelaars’

Het Jongensuur bestaat in 2019 vijfentwintig jaar. In de groep kwamen mensen bijeen die niet per se de overstap van vrouw naar man wilden maken, mensen ertussenin. Hoe gaat het nu met Het Jongensuur?

Het Jongensuur is op 1 april 1994 opgericht voor en door mensen die zich niet identificeerden met de klassieke vrouw-naar-man transseksueel. De initiatiefnemers wilden een plek creëren waar ook plaats was voor jongens die er nog niet uit waren of ze in transitie wilden. Het Jongensuur was, aldus Tim de Jong, een van de oprichters, een soort zelfhulpgroep voor ‘transjongens en twijfelaars’.

Hij had eerder een oproep in de krant gezet om gelijkgestemden te zoeken. ‘Vrouw? Man? Beide? Geen van beide? Zoek lotgenoten, mensen die niet in het m/v-hokje passen.’ “Een enkele briefschrijver dacht dat het een soort van datingclubje betrof”, zegt De Jong. “En veel briefschrijvers waren als man geboren. Ik heb er toen voor gekozen om bijeen te komen met mensen die bij de geboorte als meisje waren ingedeeld. Dat werd de oprichtingsbijeenkomst van Het Jongensuur.”

Ook Gabriël Bos is een van de vier oprichters (naast Tim de Jong, Yvo Vas Dias en een vierde jongen die liever niet genoemd wil worden). “We hadden allemaal het boek van Andreas Burnier gelezen”, vertelt hij, “over Simone die Simon wil zijn en het zwembad bezoekt tijdens ‘het jongensuur’.” Het verhaal speelt tijdens en kort na de Tweede Wereldoorlog. Simone is veertien en wil graag een jongen zijn, maar ze mag niet meedoen met de jongens. Ze voelt zich buitengesloten. Als ze gaat zwemmen tijdens het uur waarop alleen jongens zijn toegestaan, wordt ze betrapt en het zwembad uitgezet.

“Ik had in de jaren negentig contact met Burnier – die ik enorm bewonderde. Ik vroeg of we onze club naar Burniers roman mochten vernoemen en tot onze grote blijdschap stemde Andreas daar gelijk mee in.”

Safe space

“In wisselende gezelschappen kwamen we maandelijks bijeen”, vertelt De Jong over die jaren. “Ik herinner me veel intieme, strijdbare en euforische uren. Onder het genot van – soms bier en chips, dan weer thee en sushi – bedachten we plannen om de wereld wakker te schudden. We werden een broeinest voor creatieve uitingen. En we waren óók de safe space waar je jezelf kon zijn, je kon spiegelen aan anderen met vergelijkbare gevoelens, de plek waar geen enkele keuze of levensweg als beter dan een andere werd voorgesteld.”

“We spraken er over van alles”, zegt Bos. “Het ging bij Het Jongensuur over seksualiteit, relaties, sollicitaties, hoe je m/v-formulieren invult, over beeldvorming, toiletbezoek, kleding, broekvulling, lichamelijkheid en verlangens naar lichamelijke veranderingen. Maar we wilden niet per se de overstap maken van het ene naar het andere hokje, dat verenigde ons. Dat was toen minder vanzelfsprekend, want er werd in de transgemeenschap nogal binair gedacht. Ook bij het genderteam van het VUmc dat een strikte definitie hanteerde van trans-zijn. Wij hadden een andere beleving van het lichaam en wilden bijvoorbeeld niet gelijk beginnen met hormonen maar vooral graag een platte borst.”

Al met al volgens de bezoekers een fijne plek voor die gesprekken, voor ontmoeten van gelijkgestemden en delen van gevoelens. De Jong (in zijn lezing op 25 mei in het Amsterdam Museum): “Ook recent nog hebben verschillende jongens mij verteld hoe uniek en belangrijk deze plek voor hen is. Het hoeft niet altijd over ‘transdingen’ te gaan, juist omdat het als gedeelde achtergrond niet ter discussie staat. En als het er wel over gaat, is dat waardevol, door de herkenning, de gedeelde zoektocht, door de onderlinge steun. Zoals iemand opmerkte: ondanks zware onderwerpen een feest van herkenning!”

Club voor jongens

Het Continuüm was een medium dat goed leek te passen bij Het Jongensuur. Het blad verscheen voor het eerst in de beginjaren van Het Jongensuur, aanvankelijk op papier en later als online magazine over genderdiversiteit. Het Continuüm benadrukt in benaming en artikelen dat er geen absoluut, maar een gradueel onderscheid is tussen de genders, tussen man en vrouw. Leden van Het Jongensuur waren vanaf de oprichting betrokken. Net als bij het Transgender filmfestival en TransAmsterdam.

En De Jong schreef een boek met interviews. Hij portretteerde daarin mensen die zich ergens tussenin de genders plaatsten of op een andere manier voor een levensweg kozen die niet overeenkwam met de klassieke transseksuele route. Het boek – ‘Man of vrouw, min of meer’ (herdrukt in 2017) – trok halverwege de jaren 90 veel aandacht.

Het Jongensuur is niet een club met leden en contributie. Er is geen actieve ledenwerving. Ze krijgen ook geen subsidie, maar organiseren hun activiteiten zou je kunnen zeggen, volgens het ‘do-it-yourself’-principe (zonder formele hulp of vaste structuur). Mensen komen een paar keer naar Het Jongensuur of bezoeken de bijeenkomsten jarenlang. Ze gaan wandelen, kijken gezamenlijk films, bezoeken een expositie, organiseren lezingen, ze tippen elkaar over van alles en nog wat en praten veel. Er zijn geen voorzitters, maar de organisatoren zijn ‘gastheren’. Er is een actieve kern en er zijn veel mensen eromheen.

Het Jongensuur streeft ernaar om elke twee maanden een activiteit te organiseren. De ene keer zijn er vijf mensen, de andere keer tien. Meestal zijn die activiteiten besloten, maar Het Jongensuur organiseert ook regelmatig een publiek event, soms in samenwerking met anderen. Bijvoorbeeld een lezing door Alex Bakker op het Midzomergrachtfestival in Utrecht, een middag met Maxim Februari bij Atria over z'n boek 'De maakbare man' of een lezing van Maaike Meijer over mannelijkheid.

De leeftijdsrange is op dit moment van 25 tot en met 66 jaar. Soms ontvangt Het Jongensuur mails van jongeren die denkt dat het een club voor jongens is. “Dat zijn we op een bepaalde manier ook, maar niet qua leeftijd.” De meeste mensen die nieuw komen, wonen in de Randstad, maar er zijn bijvoorbeeld ook bezoekers uit Groningen en Arnhem. Ze komen bijvoorbeeld doordat ze van iemand persoonlijk of op sociale media hebben gehoord over Het Jongensuur en zich herkennen in de doelgroep.

Nog relevant

In al die jaren is er veel veranderd in de transwereld en daarbuiten. In wetgeving en mogelijkheden, in kennis en begrippen. Er zijn ook meer rolmodellen die helpen bij de zichtbaarheid en de emancipatie van trans mannen. Bijvoorbeeld ook mensen zoals Mounir Samuel en Sam Bettens (zanger van de Belgische popformatie K’s Choice).

“Je kunt op verschillende manieren man zijn”, zegt Bos. Dat was destijds ondenkbaar. Het Jongensuur bestaat nog steeds uit jongens die wel of geen hormonen nemen, en mensen die je nu non-binair noemt.

Het Jongensuur is nog steeds relevant, het heeft volgens de oude en nieuwe bezoekers nog steeds betekenis. “Er blijft, zowel bij jonge mensen die nog twijfelen als bij oudere mensen, die soms lang in de kast hebben gezeten, behoefte aan contact en ontmoeting. Eén-op-één. Het Jongensuur blijft dan een goed vangnet voor mensen die gelijkgestemden zoeken en er herkenning vinden.”

Naar Het Jongensuur komt nog regelmatig een groepje 'oude getrouwen'. Mensen voor wie de transitie al lang achter de rug is. Ze praten, aldus een van die ‘oude getrouwen’, lang niet altijd over gender. “En dan zijn er nieuwe bezoekers die met gender (en transitie) worstelen en het fijn vinden om elkaar te ontmoeten. Maar ook de mensen die (langer geleden) een transitie hebben gedaan, praten overigens nog geregeld over hun worstelingen. Op een of andere manier houdt het nooit helemaal op.”

lees verder onder de foto

Retrospectief op 25 jaar Jongensuur

Tim de Jong, initiatiefnemer en een van de oprichters van Het Jongensuur, bood 25 mei in het Amsterdam Museum een retrospectief op 25 jaar Jongensuur. De lezing, in het kader van de Queer History Talks, was getiteld ‘van pionier naar genderqueer’.
Het Jongensuur had ook een pioniersrol. De groep kreeg in 2001 de Hans Paul Verhoefprijs vanwege die ‘avontuurlijke’ pioniersrol en het ‘ter discussie stellen van gender’. Als zelfhulpgroep waren ze een van de eersten. Later kwamen er meer, bijvoorbeeld bij Humanitas en Transvisie. Maar Het Jongensuur bleef vooral de club van mensen die zich ertussenin voelden.
Toch kozen uiteindelijk veel deelnemers om verschillende redenen voor een medisch traject en transitie, wordt geconcludeerd in een artikel in Het Continuüm. Daarmee verschoven de discussiethema’s vaak ook. Terwijl dat aanvankelijk meer ging over bijvoorbeeld het binaire denken in de samenleving, kwam de transitie vaker ter sprake.
De Jong sprak in zijn lezing ook over de begrippen, zoals genderqueer. “Voordat we genderqueer werden, waren er heel wat andere woorden”, zegt hij, zoals androgyn of tussengender.